Fyri fyrstu ferð í sjey ár hevur Helgi Breiner verið aftur í Føroyum. Eitt
land, sum hann ikki hevði roknað við at sæð aftur. Tí hóast hann er
føroyingur, so hava minnini um happing og forfylging í føroyskum bygdaskúla
fylt so nógv, at tað hevur oyðilagt alt ov nógv í lívinum hjá honum.
- Mín søga um happing byrjaði í 1980. Foreldrini hjá mær fluttu til Gøtu og
eg byrjaði í øðrum flokki í Gøtu skúla, greiðir Helgi Breiner frá.
Tað sum skuldi vera ein flyting til eina friðarliga bygd var byrjanin til
eina ræðutíð. Eina ræðutíð, sum gav Helga Breiner so varðandi mein, at hann
ikki slapp burtur úr ótryggleikanum og fobiunum, fyrr enn hann hevði gingið
bæði á fobiskúla og verið hjá healara.
Í dag býr Helgi Breiner í Keypmannahavn og arbeiðir sum organist við
Frederikssunds Kirkju. Hann er giftur kenda danska rithøvundanum,
Cæcilie Lassen, og tey eiga tvær døtur. Hann hevur tað gott í dag men
sigur, at um hann ikki hevði verið ígjøgnum sína grøðingartilgongd, so hevði
hann ikki verið førur fyri at vitja Føroyar aftur.
Helgi Breiner gleðist um, at happing er komið á breddan í føroyska
fólkaskúlanum, og orsøkin til, at hann fortelur sína søgu, er ikki, at fólk
skulu taka synd í honum, men heldur skilja, hvat happing ger við menniskju.
Ein skúli í kaos
Burtursæð frá tí fyrstu tíðini, varð Helgi Breiner happaður alla tíðina,
hann gekk í barnaskúlanum í Gøtu. Hetta var ein happing, sum til tíðir fekk
karakter av forfylging.
- Skúlin var eitt satt kaos. Teir flestu lærararnir møttu sjáldan til
tíðina. Sum oftast komu lærararnir 20-30 minuttir ov seint til tímarnar og
tað var als ikki óvanligt, at lærararnir ikki komu til tíman, sigur Helgi
Breiner.
Og tá eingir lærarar vóru, vóru tað teir sterkastu næmingarnir sum settu
dagsskránna, og tað var sjálvdan stuttligt fyri teir veikastu. Sama skil var
í fríkorterunum.
- Fríkorterini vóru tí ein stórur partur av skúladegnum, og eg minnist
meg ikki at hava sæð eina garðvakt úti í fríkorterunum. Tað var "fri leg", sum man
sigur. Í praksis Darwin’sa junglulóg, "Survival of the fittest."
Men hóast lærarnir vóru nógv burturstæddir, so undrar tað álíkavæl Helga
Breiner, at eingin vaksin uppdagaði nakað.
- Eg skilji ikki hvussu tað bar til, at smá børn framdu álvarsom sálarlig
brotsverk - og óivað ikki bara ímóti mær - uttan at nakar vaksin legði
merki til tað ella gjørdi nakað við tað, sigur hann avgjørdur.
Happingarmentan
Hann heldur eisini, at tey vaksnu hava ábyrgd á ein annan hátt, tí børn
kopiera tað happingarmentan, sum tey síggja hjá teim vaksnu. Børnini duga
bara ikki at pakka happingina inn. Helgi Breinir nevnir slatur og sarkasmu í
familjum, á arbeiðsplássum, í kirkjum og í politikki sum dømi um
happingarmentan.
- Í mínum optikki er tað tí minni áhugavert, at hvat børnini kallaðu ella
slatraðu um meg á skúlanum ella í frítíðini. Heldur er tað ikki áhugavert at
eg ein dagin bleiv forfylgdur á veg heim av trimum drongjum frá klassanum,
sum oyðiløgdu súkluna hjá mær, tí eg hevði svarðað aftur.
Tað óhugnaliga og álvarsliga er, hvat happingin ger við menniskjir, leggur
Helgi Breiner herðslu á.
Og tøgnin heldur happingini á lívi. Í skúlanum í Gøtu var ongantíð tosað um
happing. Happing var ikki til.
- Happing var tabu á skúlanum, og ikki fyrr enn vit fingu ein danskan
flokslærara, Grethe Grue Sørensen, í sætta flokki, varð orðið nevnt.
Varandi mein
Hóast happingin stegðaði, tá hann kom í framhaldsdeildina í Fuglafirði, hava
upplivingarnar í barnaskúlanum forfylgt Helga Breiner í nógv ár. Happingin
vardi í veruleikanum í 25 ár, sigur hann, tí so leingi hevur hann livað við
meinunum.
- Eg havi havt ein stóran ótta fyri menniskjum og verið bangin fyri at verða
happaður aftur. Hóast tað ikki hendi, hevur óttin forfylgt mær, og kom at
stýra mínum lívi nógv ár.
- Tað er ikki uttan grund, at eg í nógv ár havi kallað mín gamla bygdaskúla
fyri »helviti á jørð«, sigur ein bersøgin Helgi Breiner.
Í nógv ár hevði Helgi Breiner symptomir, sum mintu um posttraumatiskt stress
syndrom. Ein diagnosa, sum man oftast fær, um man hevur sitið í
konsentratiónslegu ella verið prostituerað, greiðir Helgi Breiner frá.
Symptomini vísa seg millum annað við, at man isolerar seg frá øðrum
menniskjum, ofta er vónleysur, kennir seg hóttan ella missir álit á
menniskjur, religiónina ella lívið sum heild.
Fobiskúli
Tá ið Helgi Breiner í 1997 kom til Keypmannahavn fann hann Fobiskúlan. Og
har byrjaði leiðin burtur úr traumaunum.
- Eg kom eg í bólk við nøkrum heilt vanligum fólkum, sum av ymiskum orsøkum
høvdu sosialfobi í ymiskum samanhangum. Ein teirra, ein alisfrøðingur
arbeiddi ikki longur á universitetinum, tí hon var bangin fyri at rodna. Í
staðin arbeiddi hon sum postboð. Nógvar líknandi søgur vórðu fortaldar á
skúlanum, og vit fingu amboð til at takla ymiskar støður, sigur Helgi
Breiner.
Men hóast hann hevði verið á Fobiskúlanum, var tað torført fyri hann at fáa
nýggju vitanina gróðurfesta í lívinum.
- Eg skifti arbeiðspláss nakrar ferðir, vildi ikki vitja í Føroyum, vildi
ikki síggja familjuna og eg føldi meg hóttan og vónleysan, júst sum eg havi
lisið um fyrrverandi fangar i konsentratiónslegum. Tað, sum eg hevði lært á
Fobiskúlanum, var fest í heilanum, men ikki botnfelt í sálini. Tí sjálvt um
eg visti, at eg einki hevði at vera bangin fyri, stýrdi óttin alsamt lívinum
hjá mær, greiðir Helgi Breiner frá.
Grøðing skuldi til
Ikki fyrr ein sanglærari spurdi hann, um hann hevði evnir at kenna, hvat
rørir seg í fólki, fann hann ein veg til at fáa vitanina um ótta og fobiir
úr heilanum niður í kroppin og sálina.
- Eg hevði ongantíð hugsað um, hví eg bleiv ótrúliga stressaður av
stressaðum menniskum ella ógvuliga bangin, tá ið tey blivu ill. Men tað kan
samanlíknast við ein musikara, sum hevur fingið tinnitus, og sum fær ilt í
oyrini, tá hann hoyrir ógvuslig ljóð.
Helgi Breiner fekk samband við ein góðan healara-massør og hevur gingið hjá
honum í 5 mánaðir.
- Tað hevur verið hart til tíðir, tí øll traumaini høvdu sett seg fast í
kroppinum. Men healarin hevur hjálpt mær við at gjøgnumliva tær traumatisku
hendingarnar aftur; hendingar, sum eg annars havi flýggjað frá alt lívið,
sigur hann.
Viðgerðin hjá healaranum gjørdi so nógvan mun, at Helgi Breiner setti seg
føran fyri at koma aftur til Føroyar. Her hevur hann nú millum annað vitjað
familjuna og sæð skúlan í Gøtu aftur.
- Túrurin var góður fyri meg, og tað er, sum óttin, misálitið og vónloysið
eru horvin. Eitt nýtt kapittul er byrjað í mínum lívi. Endiliga havi eg
funnið eitt amboð til at fáa frið í sálina og nú fær fortíðin ikki longur
loyvi at stýra og oyðileggja nútíðina, sigur Helgi Breiner at enda.
