Ingolf S. Olsen
----
Heildarætlanin fyri elorkuna í Føroyum, sum ein arbeiðsbólkur greiddi úr hondum á sumri 2011, fevnir um tíðarskeiðið fram til 2020 og leggur eina ambisjøsa ætlan fyri útbygging av grønari orku.
Eftir at heildarætlanin var gjørd, varð ein stýrisbólkur og tveir prosjektbólkar, sum vísa til stýrisbólkin, settir at fyrireika eina virkisætlan, har landið saman við SEV skal áseta, hvat skal gerast næstu árini fyri at fáa so nógva grøna orku í framleiðslu og nýtslu, sum til ber.
Virkisætlanin skal verða liðug seinni í vár.
Somuleiðis verður ein roynd gjørd at fáa semju um, hvussu bygnaðurin og ognarskapurin á elmarknaðinum skal vera fram eftir.
Orkupolitikkur
Johan Dahl, vinnumálaráðharri, er tó varin við at kalla virkisætlanina einsamalla fyri ein reguleran orkupolitikk.
– Eg haldi ikki, at tað er so líkatil at gera ein samanhangandi orkupolitikk, sum summi vilja gera tað til. Hugtakið orka fevnir um eina røð av orkuformum og sektorum – olju, gass, el og fjarhita – ið hvør hevur síni sereyðkenni. Somuleiðis eru ein røð av viðurskiftum, sum eru trupul at seta saman, so sum umhvørvisviðurskifti, útlát, infrastrukturur, veitingartrygd, samfelagsbúskapur, byggireglugerðir og tílíkt. Vit síggja eisini í okkara grannalondum, at hesi viðurskifti ella øki verða viðgjørd hvørt sær við hvør sínum politikki.
– Tá tað er sagt, so haldi eg, at heildarætlanin fyri elorkuøkið í Føroyum saman við veðurlagspolitikki Føroya saman kunnu skiljast sum orkupolitikkur Føroya. Serliga tí at lagt verður upp til, at við hugsa ta primeru orkunýtsluna, sum er olja, inn í ein samanhang, har vit royna at flyta okkum frá olju yvir á el. Virkisætlanin er so ein roynd at gera tær politisku visjónirnar í heildarætlanini og veðurlagspolitikkinum til veruleika við at vísa á ítøkilig átøk at bera fram á mál, sigur hann.
Stýrisbólkurin, sum í løtuni leggur seinastu hond á virkisætlanina, er mannaður við umboðum fyri Jarðfeingi, SEV og útlendska serfrøði.
– Semja er um tann partin, sum snýr seg um framtíðar útbygging av elframleiðsluni og elnetinum, hóast tað sjálvandi altíð vilja vera ymsar hugsanir um tøkniligar útbyggingar, sum liggja meira enn 10 ár úti í framtíðini, sigur Johan Dahl.
Landið rætti eigarin
Hann ásannar tó, a tað longu nú er greitt, at tað verður sera trupult at finna semju um bygnaðin og ognarskapin á elmarknaðinum. Her er talan um mótstríðandi áhugamál hjá limunum í arbeiðsbólkinum – tann eini parturin umboðar landið og hin umboðar kommunurnar, sum í dag eiga SEV.
– Sjálvur havi eg ta áskoðan, at SEV átti at verið yvirtikið at landinum. Systemábyrgdin, sum er ábyrgdin fyri yvirskipaðu elveitingini, og menningin av elorkuni í Føroyum er heilt greitt ein uppgáva hjá landinum. Kommunali ognarskapurin er ein søgulig leivd, sum í mínum hugaheimi hevur nakrar sera óhepnar avleiðingar fyri menningina av elmarknaðinum. Men tað vil sjálvsagt vera trupult at fáa umboð fyri kommunurnar at vera samd í hesum, sigur vinnumálaráðharrin.
– Men sum minsta mát haldi eg, at vit mugu vera opin fyri møguleikanum, at landið yvirtekur netið. Hetta er eisini gjørt í flestu grannalondunum. Ein slík sundurskiljing vil sannlíkt kosta nakað á rakstrinum, men spurningurin er, um vit ikki kunnu byrja í smáum, soleiðis at SEV sjálvt roynir at skipa sín innanhýsis bygnað eitt sindur greiðari til dømis við at gera serstakar deildir, sum einans taka sær av ávikavist neti og framleiðslu. Á hendan hátt kunnu vit sleppa undan møguleikanum fyri, at sami persónurin á SEV, sum til dømis ásetir treytir fyri nýggjari vindframleiðslu, eisini fyrireikar tilboðið hjá SEV í kapping við aðrar veitarar, sigur hann.
Partafelag
Hann heldur eisini, at mátin, sum nevndin í SEV verður vald, er serstakliga óheppin.
– At kommunupolitikarar, sum oftast ikki hava førleikar at røkja hetta álitisstarv, manna nevndina í eini av mest týðandi fyritøkunum í Føroyum, er uttan fyri alt mark. Men aftur her er tað trupult at ímynda sær, at umboð fyri kommunurnar kunnu loyva sær at taka undir við hesum sjónarmiðinum, sigur Johan Dahl og leggur afturat:
– Eg haldi sjálvur, at partafelagsformurin er rætti hátturin at skipa hetta virksemið. Um ikki tað ber á mál við, at landið yvirtekur SEV, so haldi eg kortini, at SEV eigur at skipast eftir partafelagsleistinum, tað er við einari virkisførari, professionellari nevnd og einum aðalfundi, sum velur nevndina og samtykkir ársroknskapin. Verandi støða, har nevndin nærum er eitt eiti, og aðalfundurin tekur avgerðir um fíggjarætlan og prís, er sera óheppin.
Stuðlað kapping
Eitt er at loyva kapping, eitt annað er at fáa kapping, og vinnumálaráðharrin dylir ikki, at hann fegin vil kjakast um møguleikan at trumfa kapping inn í elframleiðsluna við sonevndari skeivari regulering. Hetta er roynt áður í Føroyum, nevniliga tá Kall bjóðaði Føroya Tele av á telemarknaðinum. Tá fekk Kall tilvitað kappingarfyrimun ta fyrstu tíðina, so felagið skuldi hava ein møguleika at fáa fótafesti.
– Vit hava longu nú í ávísan mun skeiva regulering á elorkumarknaðinum. Í teimum seinastu tveimum vindorkuútboðunum taldi tað sostatt 10 prosent av samlaðu metingini, um tilboðsveitarin var nýggjur á marknaðinum. Men sjálvt við hesari ásetingini kláraði SEV at útbjóða privata vindorkufelagið Røkt, tó at hetta felagið eisini megnaði at lata inn eitt frálíka gott og kappingarført tilboð, staðfestir Johan Dahl.
Hann leggur dent á, at elframleiðsla er rættiliga serstøk í kappingarhøpi.
– Talan er um ein sera reguleraðan marknað, so kappingin fer einans fram í sjálvum útboðnum. Tá útboðið er vunnið, so fær vinnarin tillutað eitt 15-20 ára monopol upp á sína framleiðslu. Tí eru tað ikki somu dynamikkir á elmarknaðinum, sum talan er um á til dømis fjarskiftismarknaðinum. Fjarskiftisveitararnir kappast beinleiðis um kundarnar, og um ein veitari ikki gevur nøktandi prísir og tænastur, so er avleiðingin, at kundin heldur velur kappingarneytan. Kapping á slíkum marknaðum er sostatt meira dynamisk enn á elmarknaðinum, sigur vinnumálaráðharrin.
Hann vísir á, at um eftirlitsmyndugleikin, Jarðfeingi, skuldi valt Røkt fram um SEV í seinasta vindorkuútboðnum, so hevði tað sambært tølum hjá Jarðfeingi kostað elbrúkaranum 2,5 milliónir krónur meira um árið, tað eru góðar 30 milliónir krónur fyri samlaðu verkætlanina.
– Her mugu vit sostatt sum politiskur myndugleiki meta um, hvørt hesin beinleiðis meirkostnaðurin stendur mát við vinningin av at fáa ein nýggjan veitara inn á vøllin – ein nýggjan veitara, sum sannlíkt kundi verið við til at økja um nýhugsanina, innovasjónina, sigur Johan Dahl.
Liberalisering
Tó at hann aftrar seg við at trumfa sínar hugsanir um SEV-ognarskapin og kappingarfortreytir ígjøgnum, so ætlar vinnumálaráðharrin í øllum førum at halda fast um liberaliseringina, sum kom við elveitingarlógini í 2007. Hon ásetir millum annað, at nýggir veitarar skulu hava møguleika at bjóða seg fram og vinna útboð, um teir eru kappingarførir.
– Sjálvt um teir nýggju veitararnir ikki vinna útboðini, so leggja teir trýst á verandi veitara. Eg eri millum annað sannførdur um, at Røkt hevur verið við til at flutt SEV skjótari fram móti vindorkuni, enn stóra orkufelagið annars vildi gjørt, umframt tað at luttøkan hjá Røkt í seinastu vindorkuútboðunum hevur fingið SEV at kýtt seg eyka nógv at fáa el-søluprísin niður, sigur Johan Dahl.
Einkarrætturin hjá SEV til vatnorkuframleiðsluna gekk út í oktober í fjør, men loyvið varð fyribils longt til 30. apríl í ár, meðan elveitingareftirlitið undir Jarðfeingi viðger umsóknina hjá SEV um nýtt loyvi til vatnorkuna.
– Í hesum sama viðfeingi haldi eg eisini, at vit skulu nýta liberaliseringshugsanirnar frá vindorkuøkinum og sum minsta mát liberalisera vatnorkuframleiðsluna, so at aðrir fáa møguleika at bjóða inn. Men hetta málið er til viðgerar í elveitingareftirlitinum, so her er eingin niðurstøða um hetta enn, sigur vinnumálaráðharrin.
- Í hesum sambandi er tað tó ein sannroynd, at SEV við síni støðu sum netfelag hevur ávísar kappingarfyrimunir, sum kunnu gera, at felagið á óhepnan hátt kann ávirka eitthvørt útboð til egnan fyrimun. Í nøkrum førum vildi eitt útboð, har SEV sleppur at bjóða við, tískil einans verið eitt eiti. Tí eiga vit sjalvandi fyri hvørja verkætlan at meta, um útboð er rætta amboðið at skapa kapping, leggur hann dent á.
