Eisini Marjun Dalsgaard, cand.comm frá Roskilde Universiteti við høvuðsgreinum í journalistikki og sálarfrøði, heldur, at Kringvarp Føroya eigur at gerast púra óheft av pengum uttan fyri almenna kassan – pengar frá lýsingum og sponsoratum – heldur enn at fara øvugtan veg, sum partar av politisku skipanini við Miðflokkinum á odda ætla.
- Eg havi onki ímóti, at pengar fara úr kringvarpskassanum fyri sendingar og tilfar annars frá veitarum uttanfyri húsið. Men pengaferðslan hin vegin eigur at steðgast, so allar bindingar av lýsingar- og sponsorpengum verða tiknar burtur, sigur Marjun Dalsgaard.
Kommersiell kapping
Hon leggur dent á, at tað er tørvurin á óheftum tíðindaflutningi og á tilfari, ið tað ikki lønar seg at framleiða á vinnuligum grundarlagi, sum er argumentið fyri yvirhøvur at hava eitt alment kringvarp.
- Eg haldi avgjørt, at vit skulu hava ein elektroniskan, óheftan public service-miðil. Trupulleikin er, at Kringvarpið í alt ov stóran mun ber seg at sum ein kommersiellur miðil, sum hann eisini í stóran mun er blivin. Um ein rúgva av tilfari er sponsorerað, og ein stórur prosentpartur av fíggjargrundarlagnum stavar frá lýsingum og spæli, so verður tilfarið í alt ov stóran mun valt eftir, hvør tímir at sponsera tað, og hvussu nógvar lýsingar, tað kann selja. KvF verður við øðrum orðum fyrst og fremst í kapping við hinar miðlarnar, staðfestir Marjun Dalsgaard.
Tað merkir so, at KvF má framleiða ella keypa sendingar, sum kunnu kappast við hinar miðlarnar og harvið kappast um lýsararnar.
Tað er bert eitt at gera, um stovnurin skal hava trúvirði sum almennur public service-miðil, heldur hon.
- Public service er ikki gjørligt, um tað, sum miðilin kann vinna pening burtur úr, skal verða avgerandi fyri, hvat verður framleitt og sent. Tí skulu pengarnir uttanífrá burtur, leggur hon dent á. Er man bangin fyri politiskari uppíblanding, so má avbjóðingin verða at finna eina skipan, sum ger, at politikarar ikki kunnu ávirka stovnin. Og tað er tann vegin, vit skulu. At gera Kringvarpið heft at kommersiellum áhugamálum fer at avskepla leiklutin, sum tað eigur at hava í okkara fólkaræði. Føroyar er so lítið, at tað eru nakrir fáir lýsarar, sum gjalda næstan alt ballið – um ein av teimum heldur uppat at lýsa, missur ein miðil kanska 20 prosent av lýsingarinntøkunum. Men tað má ikki henda, at hesir lýsarar verða friðaðir í fjølmiðlunum í dag, tí hetta eru lýsarar, sum eiga at verða viðgjørdir kritiskt, sigur Marjun Dalsgaard.
Óheft tíðindi
Tó at stovnurin er bundin av pengum uttanífrá, so heldur hon, at KvF livir hampuliga væl upp til sín leiklut sum óheftur miðil, tá tað snýr seg um tíðindi. Trupulleikin er, at pressan sum heild er alt ov veik í Føroyum.
- Til dømis tað, at føroyska samfelagið er so lítið, at øll kenna hvønn annan ella eru í familju. Fjølmiðlarnir í Føroyum hava somu eyðkenni sum lokalmiðlarnir í Danmark – einstakar søgur poppa upp og doyggja beinanvegin. Tað er sjáldan, at miðlarnir taka søgurnar hjá hvørjum øðrum upp, og tað er sjáldan at nøkur uppfylging er. Miðlarnir seta ikki dagsskránna, og politikarnir kunnu bara seta seg at bíða til tað gongur yvir, um eitt ódnarveður er í væntu. Eitt undantak var nú, tá tollmálið var – og tað er kanska eisini tí, at vit tosa um at privatisera Kringvarpið nú, sigur Marjun Dalsgaard.
Tað er sjálvsagt týdningarmikið við áliti, og tí er tað ikki gott, at tíðindafólkini í Kringvarpinum øll verða skýrd at vera reyð tjóðveldisfólk, men slíkar skuldsetingar eru at hoyra í øllum londum við almennum miðlum, heldur hon.
- Onkuntíð hevur dekningurin av onkrum máli sæð út til at hava politiska slagsíðu. Men tá er tó ikki talan um bindingar uttanífrá, men heldur um vantandi professionalismu.
Ein vavgreytur
Men júst atfinningarnar um littan tíðindaflutning og hugsanirnar annars um tíðinda- og aktualitetstilfar verða ofta vavdar saman við hugsanunum um alt annað tilfar, tá politikararnir tosa um public service, og hvussu teir halda, at køkan skal býtast, vísir Marjun Dalsgaard á.
- Tað er av týdningi, at hesi tingini ikki verða blandað saman. Til dømis verður tosað um tað føroyska málið og mentanararvin. Tað er upplagt, at Kringvarpið og public service-skyldan snúgva seg um hetta, men vit eiga ikki at tosa um tað í einum vavgreyti. Eitt er at varðveita tað føroyska málið, eitt annað er at hava ein kritiskan óheftan miðil. Spurningurin er, um politikarnir vilja hava kritiskan journalistik. Um ikki, so kunnu teir áseta Kringvarpinum at brúka ein stóran part av pengunum uppá at umseta tilfar til føroyskt – tað haldi eg tó als ikki er í lagi, sigur Marjun Dalsgaard.
- Tað hevur ógvuliga stóran týdning at halda hesi tingini atskild. Kringvarpið hevur public service-skyldur á nógvum økjum, men tær viga ikki eins nógv, og tað skulu tær heldur ikki. Um til dømis fíggjargrundarlagið knappliga varð skarvað niður í helvt, so hevði tað als ikki verið skilagott at minka orkuna á øllum økjum niður í helvt. Tá má raðfestast, og kritiskur tíðindaflutningur eigur at hava absolutt hægstu raðfesting, sigur hon.
Hin almenna samrøðan
Men hví hevur kritiskur tíðindaflutningur so stóran týdning?
- Fyrst og fremst tí ongin annar óheftur miðil er har at gera hann, og tí leikluturin – public service-skyldan – at geva borgarunum kvalifiseraða vitan og evni at luttaka í fólkaræðinum eigur at viga meira enn alt annað, sigur Marjun Dalsgaard.
Føroysku miðlarnir í einum fólkaræðisligum høpi var júst evnið fyri hennara serritgerð á universitetinum í Roskilde.
- Vit tosa alla tíðina um, at fjølmiðlarnir eru ein hornasteinur undir fólkaræðinum, og tá verður ofta hugsað um avdúkingar – at halda í oyrunum á politikarunum. Men tanntýdningarmesti leikluturin er at vera karmurin um eina kvalifiseraða almenna samrøðu. Tað vil siga at leggja lunnar undir eitt kvalifiserað kjak við relevantum upplýsingum. Uttan hetta verða vit, sum skulu luttaka í fólkaræðinum, ikki før fyri at gera tað á ein skilagóðan hátt – tí hvussu skulu vit vita, hvat vit skulu velja, um vit ikki vita, hvat tað inniber? Hendan samrøðan í tí almenna rúminum manglar meir ella minni í Føroyum – vit eru ofta ikki før fyri at hava hana, og tað er ábyrgdin hjá fjølmiðlunum. Vit duga ikki at viðgera mál á ein hátt, so relevantar og klókar loysnir verða havdar á lofti. Vit duga ikki at kjakast, so øll gerast eitt sindur klókari, sigur Marjun Dalsgaard.
Hon nevnir spurningin hjá Rigmor Dam, løgtingskvinnu, til mentamálaráðharran í seinastu viku, um Kringvarpið skuldi privatiserast, sum eitt dømi um eina tílíka samrøðu.
- Hetta var ein upplagdur møguleiki at kjakast um fólkaræði, men samrøðan varð punkterað. Hon endaði við, at onkur helt, at Kringvarpið skuldi niðurleggjast ella seljast, tí ein ónærislig ungdómssending hevði verið. Har vóru álvarsamir og viðkomandi spurningar, sum áttu at verði viðgjørdir, men so var ikki. Samrøðan, sum átti at fara fram, steðgaði, og ongin bleiv klókari, sigur Marjun Dalsgaard.
Munur á miðlum
Hon arbeiðir sjálv í Miðlahúsinum, ið húsar og rekur tríggjar lýsingafíggjaðar miðlar – Sosialin, Rás 2 og in.fo – umframt serbløð, men Marjun Dalsgarð heldur tó ikki, at hennara krav um óheftni í almenna Kringvarpinum, fyri at tað skal hava nakað trúvirði, kann tulkast sum eitt misálit á evnini hjá hennara egna arbeiðsplássi at røkja eina tilsvarandi uppgávu.
- Júst tí, at vit hava privatar miðlar, sum eru lýsinga- og sponsorfíggjaðir, er tað neyðugt við einum óheftum public service-miðli. Tað er ikki tað sama sum at siga, at privatir miðlar ikki eru álítandi og gera eitt gott arbeiði. Men teir eru ikki tvungnir at róta í øllum, sum ein public service-miðil skal. Tí kunnu teir hava lyndi at velja onkur evnir frá, um vandin fyri at missa týdningarmiklar lýsarar er ov stórur. Tí tað er bara ein spurningur um tíð, áðrenn tú hevur bitið hondina, sum føðir teg, tá tú livir av lýsingum og samstundis vilt arbeiða kritiskt, staðfestir Marjun Dalsgaard.
