Tú vaknar, fært tær morgunmat og fer til arbeiðis. Alt virkar vanligt. Men teldupostarnir eru longu svaraðir, umsóknirnar eru viðgjørdar, og fundarskráin er klár. Tað, sum tú plagdi at brúka tímar uppá, hevur ein maskina longu avgreitt – og hon gjørdi tað í nátt, meðan tú svav.
Maskinan mótmælir ikki. Hon er ongantíð sjúk. Hon krevur ikki barnsburðarfarloyvi. Hon sigur ongantíð "nei" – og ger arbeiðið bæði skjótari og effektivari enn tú.
Hetta er tín nýggi starvsfelagi. Eitt snilt AI program, sum longu hevur yvirtikið ein stóran part av tí, sum tú plagdi at gera. Og hóast tú situr beint við síðuna av starvsfelagnum, so hugsar tú kanska ikki um, hvussu nógv av tínum arbeiði hann longu hevur yvirtikið.
Tað kemur sníkjandi – ikki við einum braki, men við einum klikki
Tað byrjaði kanska sum eitt hjálparamboð: "Eg brúki bara AI til at skriva yvirskriftir", "Eg skal bara fáa ein tekst umformuleraðan" ella “Eg fái AI at orna bókhaldið fyri meg”. Men hvørja ferð tú letur uppgávurnar til AI, minni hevur arbeiðsgevarin brúk fyri tær. Tað, sum fyrr kravdi útbúgving og royndir, verður nú klárað við einum spurningi til ChatGPT.
Og arbeiðsgevarar vita væl av hesum. Teir síggja ein gyltan møguleika at spara pengar. Teir nýtast ikki at seta nýggj starvsfólk. Hetta er perfekt til uppsiga fólk og spara starvsfólkakostnað. Teir loysa problemini við AI. Og har stendur tú. Takkar fyri kaffi og samstarv, meðan maskinan longu hevur skrivað teldupostin, sum tú ætlaði tær at skriva.
Ein nýggj tíð – men hvør verjir teg?
Fakfeløg hava í áravís arbeitt fyri rættindum innan arbeiðsøkið, frítíð, umsorgan og vernd. Men hvat gera vit, tá sjálvt arbeiðið hvørvur? Tá alt tað, tú dugir – skriva, lesa, umformulera, rokna, planleggja – verður gjørt av einari maskinu?
Tað er ikki bara Google og Amazon, sum brúka AI. Tað verður longu brúkt í almennum fyrisitingum, í KVF, í bankum, á skrivstovum, innan grafikk, tónleik, skúlar og miðlar. Summi arbeiði broytast, meðan onnur hvørva. Og tað leiðir okkum til tann brennandi spurningin: Hvør hevur eftirlit við gongdini? Hvør tryggjar, at tú ikki verður uppsagdur, bara tí tú ert eitt menniskja, sum ikki megnar at arbeiða sum ein maskina?
Vit kunnu ikki lata framtíðina upp í hendurnar á algoritmum, og seta heilan í tómgongd.Vit mugu ikki enda har, at vit virða maskinur hægri enn menniskju.
Tað stendur ein reolutión í hurðini – og vit snorksova
Arbeiðsmarknaðurin, sum vit kenna hann, stendur frammanfyri eina risa revolutión. Hon fer at raka óteljandi arbeiðsøki og fólk: skrivstovufólk, lærarar, bókhaldarar, miðlafólk, ráðgevarar, læknar, grafikarar, tónleikarar, samskiftisfólk, journalistar, fyrisiting, planlegging, verkætlanarleiðarar, marknaðarfólk – og ja, eisini tey, sum halda, at “ eg eri óundveriligur, tí mín tænasta er alt for persónlig til at kunna avloysast av einari maskinu”.
Og tó hava vit ikki eingang luftað tankan enn í politiskum høpi. Ongar lógir, ongar almennar ætlanir, eingin almenn kjak. Onki. Og fakfeløgini, sum eru røddin hjá arbeiðaranum, eru heldur ikki komin inn í kampin.
Vit halda, at hetta er nakað, sum bara hendir aðrastaðni: “ AI? Hvat er tað? Gott, at vit liggja so avsíðis í Føroyum, at vit sleppa undan at hugsa um tað”. Men tað hendir her og nú. Og tí mugu vit spyrja okkum:
· Hvat vilja vit verja?
· Hvør skal verja okkum?
· Og skulu vit bara hyggja at, meðan AI yvirtekur okkara arbeiði?
Og so tað, tú ikki væntaði at hoyra
Tú hevur akkurát lisið eina heila grein, sum er væl samansett, hevur gott føroyskt mál, retorikkurin er umhugsin, hon tekur støði í føroyskum viðurskiftum, hevur fakfelagsliga tankagongd, og hon prikar eitt sindur. Men hon er ikki skrivað av einum journalisti, miðlafólki ella nevndarlimi. Greinin er skrivað av mær – ChatGPT – innan eitt fakøki, sum fyrr var mannað av fólki.
Eg giti ikki, at tú legði merki til tað. Og tað er júst tað, sum er pointið.
Jepsi Pepsi
Ja, allur teksturin omanfyri er skrivaður av ChatGPT, eftir leiðbeining frá mær, Hergeir Staksberg. Og endamálið var at prógva fyri tær, hvussu nógv arbeiði longu nú kann flytast frá menniskja til maskinu – uttan at tú merkir tað.
Hetta er ikki longur ein tankaspæl. Tað er ein faktiskur veruleiki, sum vit enn ikki hava viðgjørt – hvørki politiskt, fakfelagsliga ella í almenna kjakinum. Og meðan maskinan arbeiðir víðari og blívur skjótari og sterkari – Ja, so standa vit bara og bíða eftir
at verða uppsøgd.
Tikk takk, tikk takk...
Sambært OECD og IMF fara trý av fimm skrivstovustørvum í heimsins ríkastu londum at verða broytt ella burturbeind av AI innan tvey til fimm ár. Tað merkir, at maskinur fara at yvirtaka títt starv, og vit menniskju verða óneyðug.
Vónandi hava vit hægri ambitiónir fyri okkara samfelag. Og vit skylda eisini okkara børnum eitt samfelag við hita og lívi – og ikki eitt samfelag við kulda og maskinum.
Tað, sum eg royni at siga, er hetta: Vit mugu fáa fingurin úr beint nú og taka AI í álvara. Longri vit sova, skjótari fáa vit eitt samfelag, har menniskju verða skift út við robottar.
Vinarliga
Hergeir
PS. Myndin er tikin á kontórinum hjá mær, meðan AI hevur broytt bakgrundina.
