3. partur
Tað má nokk sigast at vera ein av stórhendingunum í Kollafirði í mínum dreingjaárum, tá ið vegur var gjørdur fram í dalin og heilt til Kvívíkar. Áðrenn hevði tað bara verið ein gongurás millum bygdirnar.
Hugsjónin var at gera ein veg, ið koyrast kundi eftir, ikki einans við súkklu, men eisini við hestavogni. Ikki var tað óhugsandi, at tað um nøkur ár komu at koyra bilar eisini. Tað var kent, at uttanlands vóru tað ikki so lítið av bilum. Ja, man visti eisini, at í Havn koyrdi ein lítil lastbilur. Maðurin, ið átti fyrsta bilin, kallaðist Júst Sivertsen. Seinni kom Bil Óli eisini at koyra bil.
Eina ferð, eg sum smádrongur var í Havn við abba, Dánjal í Homrum, sá eg henda bilin, og Bil Óli var í honum. Abbi var hálvavegna bangin fyri hesum, sum næstan ljóðleyst fór fram eftir vegnum. “Her mugu vit vera ansin”, segði hann og tók fast um mína hond. Tað var ikki hvørjum smádrongi í Kollafirði givið at síggja bilin í Havn við Bil Óla í.
Tað var vegurin gjøgnum dalin, eg skuldi siga nakað um. Nær arbeiðið byrjaði er mær ikki heilt greitt, eg meini tað var í 1921. Eg og aðrir dreingir fóru ofta at síggja, hvussu tað gekk við vegnum, tá hann var komin út um bøgarðin á Heyggi og Mýrini. Tað gekk nakað spakuliga at koma frameftir. Reiðskapurin, ið var til taks, var eyrhakkarar, spakar, skuplur, kvíslar og trillibørur.
Skuldi spreingjast, var holið til dynamittið borað við at berja borin niður gjøgnum steinar og klett. Hæddir skulu lækkast og lagdir fyllast upp. Alt skuldi javnast. Til báðar síður á vegnum skuldu vælgjørdir jaðarar gerast. At enda var so góður eyrur koyrdur oman á vegin. Tað sá gott út. Ja, tað var stuttligt at síggja, hvussu vegurin longdist. Hann var sum ein rimmar ormur, sum sneiddi seg gjøgnum dalin.
Frá hinum endanum, frá Kvívík, Stykkinum og Leynum, vóru tað menn haðani, sum høvdu vegarbeiðið. Teir høvdu tvey tey ringastu strekkini av øllum vegnum at gera. Hetta vóru Kvívíksklyvjarnar, sum vit dreingir hildu vera eitt berg, har tað var høgt niður á sjógv, og Leynaklyvjarnar, har tað var ein høgur hamari á ovaru síðu. Tað var, sum hann hevði eitt loft, sum røkk nakað út móti Leynavatni á niðaru síðu.
Her var vandi fyri, at grót datt niður á vegin. Á einum ávísum stað skuldu so hesi bæði strekkini møtast. Tann dagin, hetta fór at henda, sóu vit fram ímóti. So skjótt hetta varð gjørt, góvu vit dreingir ikki grið, fyrr enn tað var játtað okkum at ganga til Kvívíkar eftir tí nýggja vegnum. Men ein vaksin skuldi við okkum.
So var farið til gongu, og tá vit komu til Leynaklyvjarnar var tað mest uppeftir vit hugdu. Tað var tann høgi hamarin, sum toygdi seg út yvir vegin, vit høvdu í tonkunum. Á síðuni út móti vatninum vóru stórir steinar úti í vegjaðaranum. Vit fingu at vita, at teir kallaðust stabbasteinar. Vit máttu ikki út um teir. Teir skuldu eisini vera ein verja móti at koyra út í vatnið.
Komnir til Kvívíksklyvjarnar varð lagt okkum so eina við ikki at fara út á stabbasteinarnar og hyggja niður á sjógv. Tá kundu vit fáa ørilsi, so høgt sum har við.
Hvussu kom hesin vegur so at roynast? Ja, nú kundi man koyra langar túrar við súkklu. Tað var ikki so leingi, so var koyrt eftir vegnum við hestavogni. Nógv í bygdini høvdu torvheiðar frammi í dalinum. Nú kundu hestavognarnir koyra torvið í staðin fyri, at menn máttu ganga boygdir undir torvleypi. Tað var ein avbera stórur lætti.
Fólkafundur og ein
minnilig sodavatn
Um fólkafundir høvdu verið hildnir frammi millum vatna, áðrenn vegurin var gjørdur, veit eg ikki, men nú vegur var komin, vóru ofta fólkafundir frammi millum Leynavøtnini.
Ein av hesum fólkafundum minnist eg serstakliga væl. Hetta var á hásumri ein sera vakran summardag. Longu fyrrapartin sigldu skip og bátar ymsa staðni frá inn í Fjørð, haðani gangast skuldi fram til fundarplássið.
Tá ið vit komu úr kirkju og høvdið etið døgurða, vóru vit tríggir dreingir í sama aldri, sum høvdu fingið loyvi til at fara fram í dalin. Vit kendu væl fundarplássið, ein grasgrøn fløta við niðasta vatnið. Har stóð ein røðarapallur. Hann var ólíkur prædikustóli í eini kirkju, sum var úr timbri. Prestur okkara Grøn, sum var lágur av vøkstri, stóð innibyrgdur í honum. Vit sóu bert høvdið á prestinum, tá ið hann talaði. Spakmæltur var hann eisini.
Men her á fundarfløtuni stóð maður á einum grótpalli, rópti og veipaði við báðum ørmum. Tað sá út, sum var hann óður. Vit lurtaðu, men skiltu lítið, eg má heldur siga, einki.
Men tá so røðan var at enda, og fólk høvdu klappað, gingu tey í góðveðrinum og spákaðu ella settu seg í smáum bólkum, tey tosaðu og hugnaðu sær.
Kioskin – eitt vælsignilsi
So var tað, at nógv tyrptust um nakað ávíst. Vit máttu fara at kanna hetta. Hvussu hetta kallaðist, vit fingu at síggja, vistu vit ikki. Men vit sóu hetta sum ein pinkalítil handil. Hann var so lítil, at tað var ikki pláss inni í honum fyri nøkrum fólki, tað var bara pláss fyri vøruni. Øll stóðu uttanfyri. Vit hoyrdu, at fólk kallaðu tað sølubúð, onnur kiosk. Hetta var nakað, sum Christian Geyti stóð fyri. Hann var um ta tíðina, vegurin varð gjørdur, byrjaður at handla inni á Langasandi í Kollafirði. Hotell hevði hann eisini bygt har, Hotell Geyti kallað.
Tá vóru hotell í Føroyum sera sjáldsom. Eitt hotell vistu vit um. Í Havn var eitt, Hotel Djurhuus. Eitt kolasvart og hartil í mínum eygum ljótt hús var tað. Eg hevði sæð tað nærindis Gongini.
Nú høvdu vit eisini hotell í Kollafirði. Eini nýggj prýðilig hús við kvisti til báðar síður. Jú, nú høvdu vit nakað, sum var meira frammarlaga, enn tað, tey høvdu í Havn.
Geyta Christian, sum hann vanliga var kallaður, dugdi væl at dríva handil. Hann hevði nógv, sum hinir handlarnir ikki høvdu, og so setti hann eisini nýggj tiltøk í verk. Nú hevði hann eina lítla forrætning, sum kundi flytast hagar, tað var brúk fyri tí. Og nú stóð hon her frammi í Dalinum, nærindis fundarplássinum. Tað var um henda handil, at fólk tyrptust. Og har var nógv gott at fáa, góðgæti í rúgvuvís.
Men eisini nakað at drekka, hetta var í fløskum. Vit stóðu og hugdu at øllum hesum. Tað, sum skar okkum mest í eyguni, var tað reyða í fløskuni. Sum tað mátti smakka væl. Harmiligt var bara, at vit ikki høvdu nøkur oyru at keypa fyri. Men at munga kundu vit ikki lata vera við. So spurdi ein fínur maður, um vit ikki skuldu hava nakað. Vit søgdu, sum satt var, at vit áttu ikki nakað at keypa fyri. So spurdi hann, hvat vit helst høvdu hugsað okkum. Jú, tað var sjálvsagt eina fløsku við tí reyða í. Vit fingu eisini hvør sína. Vit vóru ovfarnir. Men vit máttu drekka tær á staðnum, tí tær tómu fløskurnar skuldu latast inn aftur, har tær vóru keyptar. “Hvussu eitur hetta reyða”, spurdu vit mannin. Jú, hetta var limonada, segði hann. So var drukkið, og sum tað smakkaði væl!
Við tað sama, vit høvdu drukkið tann seinasta dropan, tóku vit at renna heim, og vit runnu allan vegin. Hetta máttu mammurnar fáa at vita. Tivandi kom eg inn um dyrnar. Mamma sat í køkinum. “Mamma nú skulu tygum hoyra, hvat eg havi fingið frammi í Dali,” kom tað frá mær, “eg havi fingið limonadu. “Hvat er tað fyri nakað?” spurdi mamma. “Tað er nakað reytt í fløsku. Tygum skuldu bara vitað, hvussu væl tað smakkaði.” Hvar fekst tú tað?” spurdi hon so. So fekk hon søguna um tann fína og blíða mannin, sum hevði givið okkum tað. “Hvar hevði hesin maðurin fingið limonaduna frá?” spurdi mamma. “Hann keypti hana frá Geyta Kristiani, sum hevði ein lítlan handil tætt við fundarplássið. Handilin hevði hjól, so hann kundi dragast eftir vegnum, kundi eg siga frá. “Ja, tað kann eg tilteinkja mær,” segði mamma,” Geytin finnur altíð uppá nakað nýtt”.
Restina av degnum var tað limonadan, sum mól í høvdinum á mær. Tá eg so var farin í song, og mamma hevði biðið kvøldbøn við mær og sungið, var tað aftur limonadan, sum var í tonkunum. Eg kom til ta støðu, at fingu tey nakað at drekka í himlinum, og tað mundu tey fáa, so mátti tað vera limonada. Nakað betri kundi ikki hugsast. Við hesum tonkum sovnaði eg.
Jú, vegurin fram gjøgnum dalin bar nýtt við sær. Nú kundi limonada fáast frammi millum vatna, men vit skuldu fáa nakað annað og meira at síggja.
Fyrstu bilarnir í Kollafirði
Tað vardi ikki leingi, til tveir smáir lastbilar vóru komnir til bygdina. Annan átti Geyta Kristian og Karl Jensen, vanliga kallaður danski Karl, átti hin.
Abbi, Johan á Garði, hevði verið við í vegarbeiðinum frá byrjan, og hann stóð fyri grótrennunum undir vegnum, sum vatnið frá teimum smáu løkunum kundi renna ígjøgnum. Tað kom at bila honum meira og meira at síggja. Tískil mátti hann gevast at arbeiða, áðrenn vegurin var liðugur. At enda gjørdist hann starblindur. Hann tosaði ofta um, hvussu vegurin mundi síggja út og royndist í brúki.
Abbi var ættaður úr Kvívík, og nú vóru nakað nógv ár gingin, síðan hann hevði verið har. Sjálvur tosaði hann um, at hann nokk ikki kom aftur til Kvívíkar.
Vit fóru so til danska Karl at spyrja, um tað var møguligt at fara við abba til Kvívíkar við bilinum. Jú helt hann, tað mundi nokk lata seg gera. So var tað abba, vit skuldu yvirtala at koma til Kvívíkar i bilinum hjá danska Karli. Hann var ógvuliga beteinkiligur. Tað endaði tó við, at hann játtaði. So varð bilurin riggaður til. Vit vóru tveir, sum skuldu við, og sum skuldu sita hjá abba á ferðini. Abbi segði púra einki at byrja við. Men so fór hann at spyrja: “Hvar eru vit?” Tann spurningin fingu vit ofta. Eina ferð kundi vit so siga, at nú vóru vit í Kvívíksklyvjunum. Tá kom hann at síggja nakað spentur út. Men tað kom ikki orð frá honum.
Vit steðgaðu bara eina løtu við Eystaru Hellu við føðiheimið hjá honum. Abbabeiggi var deyður, men konan var á lívi. Sum eg minnist hana, gekk hon altíð við hvítum fyriklæði. Hon var úr Havn og segði ikki “noy” men “nei”. Komnir heim aftur frá túrinum til Kvívíkar segði abbi: “Hetta var fyri mær ein løgin túrur, at koma sitandi aftur og fram uttan so mikið sum at seta fótin til.”
At hugsa sær
Eg siti nú nærum 95 ára gamal og hugsi um hetta, ið hent er við vegastrekki og bilar, ja, at minnast teir fyrstu bilarnar á hesum stormbardu oyggjum úti í havinum mikla. Og so at síggja tann hópin av bilum, sum nú við fúkandi ferð koyra frá bygd til bygd og frá oyggj til oyggj, so er hetta ein kollvelting av teimum stóru á hesum øki. Góðir vegir eru gjørdir gjøgnum dalar og fjøll, ja, undir sund og firðir.
Mangt má lúta fyri, at bilarnir kunnu koma fram. J.P. Gregoriussen sigur í sanginum um fólkafundirnar: “Firðir og fjøll ei ferðini forða”. Nú kunnu vit passandi siga: “Firðir og fjøll ei mega bilunum forða”.
Hvat hevði mín blindi abbi sagt um tað at koma sitandi frá Leynum yvir á Vágoynna undir sundinum ella farið frá Signabø í Kaldbaksbotn gjøgnum hol í fjallinum. Tað er veruleikin í dag. Hvør hevði tonkt nakað so fantastiskt, sum hetta í veruleikanum er.
Er tað so løgið, tá eg hugsi aftur á dreingjaárini í Kollafirði í árunum frá umleið 1923 til um 1931, at eg vil festa tað á blað? Vit skulu ikki gloyma søguna.
----
Komandi partur:
Í komandi parti verður greitt frá lívinum hjá Johan sum trúboðara, soleiðis sum hann sjálvur greiðir frá í bókini Johan. Serliga er hetta um tíðina á sjómansheiminum og ikki minst hendingin við Nólsoyar Páll í 1967.
