Iranski Ahmed Amadinidjad er nútíðarinnar Hitler, týska Angela Merkel ræðist konfliktir og er ókreativ, franski Nicolas Sarkozy er ein keisari í ongum klæðum, italski Berlusconi tímir bara at ballast, og Saudi Arabia vil hava USA at loypa á Iran. Gerið so væl, heimsins fjølmiðlar, hetta er tað, sum USA veruliga hugsar um sínar vinir og fíggindar, kundi felagsskapurin Wikileaks eins væl boðað frá, tá hann fyri viku síðan almannakunngjørdi 250.000 skjøl úr 250 amerikonskum sendistovum og konsulátum á síni heimasíðu.
Í tilfarinum, ið fór sum skógareldur upp á allar heimsins tíðindabreddar, var hópur av skjølum, ið USA ongantíð ætlaði at kunngera, men nú er alt hongt upp at turka, og amerikanska stjórnin er skakað. Wikileaks hóttir rætt og slætt heimssamfelagið og altjóða diplomatiið við sínum avdúkingum, og avleiðingarnar kunnu gerast óbótaligar, segði amerikanski uttanríkisráðharrin, Hillary Clinton, eftir avdúkingina. So avgjørt ikki, svaraði Julian Assange, høvuðsmaðurin aftan fyri Wikileaks, bara stjórnir kunnu finna uppá at ørkymla almenningin við tílíkum møsni.
Útsøgnin hjá Hillary Clinton og svarið hjá Julian Assange vísa væl, hvussu valdsjavnvágin í heiminum er broytt orsakað av internetinum. Ein einstakur felagsskapur við fimm fólkum í føstum starvi og 1.200 sjálvbodnum hjálparum hevur trýst heimsins einasta stórveldi so nógv, at tað heldur alt heimssamfelagið vera hótt. Sovorðið plagdi USA einans at siga um virksemið hjá yvirgangsmonnum sum Osama bin Laden, men nú er Julian Assange ein nærum líka stórur fíggingdi, ikki tí hann loypur á við bumbum, men við upplýsingum.
Vil broyta heimssøguna
Julian Assange er av avstralskum uppruna. Hann er journalistur og las eisini støddfrøði og evnafrøði, men tímdi ikki at gera seg lidnan. Hann er einans 39 ára gamal og kann kanska kallast ein anarkistiskur idealistur. Í sínum ungu døgum fekst hann við at bróta inn í telduskipanir og varð eisini dømdur fyri hetta í 1995. Hann sigst vera sera gløggur, og hóast onkuntíð hevur verið nevnt, at avhopparar úr Kina, journalistar, støddfrøðingar og nýbyrjaðar tøknifyritøkur tóku stig til Wikileaks, fær Assange oftast heiðurin fyri at hava stovnað felagsskapin.
Wikileaks fór undir sítt virksemi so seint sum í 2006, men hevur longu havt ovurstóra ávirkan í heiminum. Slagorðið hjá felagsskapinum er »We open governments.« Næstan bara Disney hevur eitt líka einfalt og beinrakið slagorð við sínum »We make people happy.« Eyðsýnt er, at Wikileaks trýr ikki einum orði, sum stjórnir kring heimin siga, og tí vil felagsskapurin avdúka teirra lygnir og fáa sannleikan á borðið. Keldurnar hjá felagsskapinum eru sonevndir whistleblowers, ið sita soleiðis fyri, at teir fáa fatur á loyniligum tilfari.
Julian Assange hevur sagt, at hann vil umskapa heimssøguna, og nógv bendir á, at Wikileaks er í ferð við at gera júst hetta. Við at avdúka hundraðtúsundtals skjøl um kríggini í Afganistan og Irak hevur felagsskapurin varpað rættiliga ivasamt ljós á USA, ikki minst tá Wikileaks avdúkaði, hvussu amerikanskir tyrluhermenn í Irak púra óneyðugt skutu sivilar irakar til deyðis, tá teir á opnari gøtu royndu at hjálpa einum særdum manni. Tilburðurin minti mest um eitt telduspæl, og hermenninir tóktust vera fullkomiliga óávirkaðir av støðuni.
Wikileaks hevur eisini avdúkað korruptión í Kenya. Fyri hetta átakið heiðraði Amnesty International felagsskapin. Á heimasíðu síni hevur Wikileaks haraftrat kunngjørt, hvør tók ovurstór lán í Kaupthing í Íslandi, áðrenn bankin fór á húsagang, hvørji eru limir í fremmandafíggindaliga flokkinum British National Party, og hvat varð umrøtt á innanhýsis fundum í sambandi við veðurlagstoppfundin í Keypmannahavn. Ongin verður spardur, tá Wikileaks fer til verka, og ongin verður álopin partapolitiskt. Málið er aleina at fáa sannleikan á borðið.
Minnir um leka í 1971
Julian Assange verður nógvastaðni fataður sum ein fíggindi mótvegis trygdini hjá bæði londum og einstaklingum. Í sambandi við upplýsingarnar, ið lóku út um kríggið í Afganistan, vórðu nøvn á sivilum afganarum, ið samstarvaðu við hersetingarvaldið, eisini kunngjørd. Wikileaks varð tá lagt undir at seta lívini hjá hesum fólkum í vanda, eins og felagsskapurin við sínum virksemi støðugt verður lagdur undir at vera ein hóttan ímóti amerikonskum hermonnum. Summar av hesum atfinningum hevur Wikileaks tikið til sín og kunnger nú færri nøvn.
Wikileaks virkar fyri, at fólk, ið avdúka loynidómar um órættvísa, ósanna ella korrupta atferð, ikki skulu verða sett føst fyri at bera fram sínar upplýsingar. Hetta hendi, tá kiniesiski journalisturin, Shi Tao, varð dømdur inn at sita í 10 ár í 2005, tí hann hevði almannakunngjørt ein teldupost hjá kinesiskum myndugleikum um ársdagin fyri hópdrápið á Himmalfriðartorginum. Meðan kinesiska stjórnin á hendan hátt trælkaði talufrælsið, treiskast Wikileaks og almannakunnger mangt slíkt úr øllum heiminum.
Hugmyndin handan virksemið hjá Wikileaks er samanborin við átakið hjá amerikanaranum, Daniel Ellsberg, sum í 1971 lak 7.000 skjøl úr Pentagon um kríggið í Vietnam. Hóast amerikanska stjórnin heldur, at Wikileaks skaðar áhugamálini hjá USA, so hevur Ellsberg vart felagsskapin og var eisini við á tíðindafundinum hjá Wikileaks í London í oktober í ár, tá skjøl um Irak-kríggið vórðu avdúkað. Tíðindafundurin varð vístur beinleiðis í nógvum sjónvarpsstøðum og eisini á internetinum. Julian Assange greiddi á fundinum frá seinastu avdúkingunum og svarði spurningum.
Wikileaks er sum gøluskapari eisini samanborið við Watergate-gøluna í 70'unum, tá Richard Nixon visti, at hansara menn brutu inn í høvuðssætið hjá demokratiska flokkinum í Watergate-bygninginum. Gølan kostaði at enda Nixon forsetasessin, men tað, sum Wikileaks ger, kann als ikki javnmetast við hetta heldur klossuta innbrotið, tí mongdin av upplýsingum, ið Wikileaks avdúkar, er nógvar ferðir størri enn tá, tær snúgva seg um viðurskifti kring allan heimin, og haraftrat verður alt tað politiska, umsitingarliga og hernaðarliga valdið í USA álopið.
Internetið sum hóttan
Tey 1.200 fólkini, sum sjálvboðin hjálpa Julian Assange at avdúka loyniligar upplýsingar, eru øll fólk, sum eru ónøgd við tey tíðindi, sum siðbundnu fjølmiðlarnir bera heimsins almenningi. Fjølmiðlarnir tora ofta ikki ella eru ikki førir fyri at tala máttmiklum stjórnum ímóti, og avmarkað er tí, hvat teir avdúka. Eisini eru flestu teirra heftir at fíggjarligum áhugamálum og kunnu tí skjótt verða revsaðir fíggjarliga, um teir ganga máttmiklum eigarum ella lýsarum ov nær. Wikileaks hevur ongi tílík atlit at taka, tí felagsskapurin er óheftur fíggjarliga.
Í eini amerikanskari sjónvarpssamrøðu við Julian Assange nevndi spyrjarin, at Wikileaks hevur í fýra ár megnað at almannakunngjørt fleiri loynilig skjøl kring heimin, enn allir heimsins fjølmiðlar nakrantíð hava megnað at almannakunngjørt. Assange varð spurdur, um hetta er so, og hann noktaði ikki fyri tí. Tvørturímóti segði hann, at hetta vísir bara, hvussu lítið siðbundnu fjølmiðlarnir fáa burturúr, og hvussu ovurstóra ávirkan Wikileaks hevur. Og rætt hevur hann í, at Wikileaks er eitt fullkomið nýbrot í journalistisku søguni.
Daniel Ellsberg, sum avdúkaði skjølini í Pentagon í 1971, hevur sagt, at hann í fleiri ár hevur bíðað eftir, at internetið fór at verða brúkt til tílíkar avdúkingar, tí møguleikarnir fyri at breiða upplýsingar út um allan heim eru so ovurhonds góðir í dag. Við Wikileaks er hetta so hent. Wikileaks loypur lætt og elegant upp um allar heimsins redaktørar og eisini ofta grundleggjandi journalistiskar meginreglur. Felagsskapurin er nógv djarvari og meira ágangandi, enn flestu fjølmiðlar eru, men hetta kemur so fjølmiðlunum til góðar, sum jú válka sær í upplýsingunum, ið Wikileaks almannakunnger.
Julian Assange livir tó ikki nakað lætt lív. Hann er í Svøríki lagdur undir at hava gjørt seg inn á tvær kvinnur, og helst kemst hetta av, at sterkar kreftir vilja karaktermyrða hann. Skuldsetingarnar høvdu við sær, at hann mátti flýggja úr Svøríki, har Wikileaks annars hevur gjørt sær dælt av frælslyntu ásetingunum um talufrælsi í grundlógini. Assange er nú í London, men í januar gongur hansara uppihaldsloyvi har út, og spurningurin er so, hvagar hann skal fara. Til Íslands? Til Avstralia? Tað heldur hann ikki sjálvur, tí bæði londini eru ov samstarvshugað við USA, hevur hann sagt.
Ið hvussu er má hann krógva seg væl, tí heimsins einasta stórveldi, USA, vil fegið koma á tal við hann og seta hann fastan fyri landsskaðiligt virksemi. Mongu fjepparar hansara fara tó ivaleyst at veita honum skjól so leingi, teir kunnu, tí teir fata hann sum eina hetju, ein journalistiskan James Bond, ið við dirvi og gløggskygni ger eitt alneyðugt arbeiði sannleikanum at frama.
