Tað er ein løgin maskina, segði offiserurin til tann hyggjandi ferðamannin og hugdi at maskinuni við beinleiðis hámetandi kenslum, hóast hann kendi hana væl. Ferðamaðurin hevði mest sum av berari kurteisi eftirlíkað kommandantsins innbjóðing at vera hjástaddur, nú ein soldátur skuldi avrættast vegna ólýdni og háðan móti sínum yvirmanni. Áhugin fyri avrættingini mundi heldur ikki vera stórur í fangakoloniini. Undir øllum umstøðum var her í tí lítla, djúpa dalinum við sandi og berum líðum, umframt offiserin og ferðamannin, einans tann dømdi, eitt dólskt menniskja við einum breiðum munni og órøktum hári og andliti, og ein soldátur, sum helt ta tungu leinkjuna við fleiri smáum leinkjum; við teimum var tann dømdi leinkjaður um øklarnar, um hondliðini og um hálsin, og tær vóru sínámillum samanbundnar við ketum. Annars tóktist tann dømdi at vera so trúgvur sum hundur, at ein fekk ta fatan, at hann átti at kunnað gingið leysur í líðunum, og tá avrættingin skuldi byrja, var bara neyðugt at floyta, so kom hann.
Ferðamaðurin hevði ikki nógv skil fyri maskinuni og gekk mestsum sjónliga óáhugaður aftur og fram aftan fyri tí dømda, meðan offiserurin gjørdi tær seinastu fyrireikingarnar; so var hann undir maskinuni, sum var bygd djúpt niður í sandin, og so var hann í einum stiga fyri at kanna lutirnar í erva. Tað var eitt arbeiði, sum ein eins væl kundi latið ein maskinist gjørt, annaðhvørt av serligum alski til hesa maskinuna, ella tí hann av øðrum orsøkum ikki kundi lata arbeiðið í aðrar hendur. ”Nú er alt í lagi!” rópti hann at enda og fór niður úr stiganum. Hann var sera pøstur, tivaði við opnum munni og hevði kroyst tvey damulummaturrukløð niður aftan fyri kragan á búnanum. ”Hasir búnarnir eru ov tjúkkir í tropunum,” segði ferðamaðurin í staðin fyri at siga nakað um maskinuna, sum offiserurin hevði roknað við. ”Satt er tað,” segði offiserurin og vaskaði sínar hendur, sum vóru skitnar av olju og feitti, í einari balju, sum stóð har, ”men teir mynda fosturlandið; vit vilja ikki missa fosturlandið. – Men nú skulu tygum síggja maskinuna,” legði hann aftrat, turkaði hendurnar í einum klúti og peikaði samstundis á maskinuna. ”Fyrr var neyðugt við handamegi, men nú arbeiðir maskinan av sær sjálvari.” Ferðamaðurin nikkaði og elti offiserin. Men hesin royndi at tryggja seg móti ólagi og segði so: ”Sum vituligt er kunnu seinkingar koma fyri; eg vóni tó sjálvandi, at einki hendir í dag, men hóast tað má roknast við teimum. Maskinan skal jú vera í gongd í 12 tímar. Men tá seinkingar eru, so eru tær heilt smáar, og bøtt verður um tær beinanvegin.
Vilja tygum ikki sita?” spurdi hann at enda, tók ein stól úr einari rúgvu av kurvastólum og beyð ferðamanninum hann; ferðamaðurin kundi ikki siga nei. Hann sat nú við kantin av eini grøv, sum hann stutt skeitti niður í. Hon var ikki serliga djúp. Øðrumegin grøvini var tann uppgrivnað moldrúgvan, hinumegin stóð maskinan. ”Eg veit ikki um kommandanturin longu hevur greitt tygum frá mekanismuni.” Ferðamaðurin gjørdi eitt ivasamt handabrá; offiserurin sá einki heldur enn júst tað, tí nú kundi hann sjálvur greiða frá mekanismuni. ”Hendan maskinan,” segði hann og tók um eina mondulstong, sum hann stuðlaði seg til, ”er ein uppfinning hjá okkara fyrrverandi kommandanti. Eg var við í tí fyrstu royndini og havi eisini verið við líka til hon var liðug. Heiðurin av uppfinningini er, rætt skal vera rætt, einans hansara. Hava tygum hoyrt um okkara fyrrverandi kommandant? Ikki tað? Jú, eg skrøggi ikki, tá eg sigi, at innrættingin av allari fangakoloniini er hansara verk. Vit, hansara vinir, vistu longu, tá hann doyði, at innrættingin av koloniini er so fullgjørd, at hansara eftirfylgjari, og um hann so hevur túsund onnur hugskot í høvdinum, í minsta lagi nógv ár ikki kann broyta nakað av tí gamla. Okkara spádómur er gingin út, og tann nýggi kommandanturin hevur verið noyddur at sanna tað. Tað er harmiligt, tygum ikki hava kent tann fyrra kommandantin! – Men,” breyt offiserurin seg sjálvan av, ”eg tosi, og hansara maskina stendur fyri okkum her. Hon er, sum tygum síggja, í trimum pørtum. Sum fráliðið hava hesir partar hvør sær fingið mestsum fólkalig heiti. Tann niðasti eitur seingin, tann í erva eitur teknarin og hesin her í miðjuni, tann sveimandi parturin, eitur harvan.” ”Harvan?” spurdi ferðamaðurin. Hann hevði ikki lurtað nóg væl eftir, sólin brendi alt ov nógv í tí skuggaleysa dalinum, tað var trupult at savna tankarnar. Tess meira undrunarvert helt ferðamaðurin tað vera, at offiserurin í trongum, hersýningarbúna við træðrum og eaupolettum so ágrýtin greiddi frá og aftrat tí, meðan hann tosaði, her og har bøtti um nakrar skrúvur við einum skrúvulykli. Soldáturin tóktist at vera í eini líknandi støðu sum ferðamaðurin. Hann hevði vundið leinkjuna hjá tí dømda um bæði hondliðini, styðjaði seg við aðrari hondini á byrsuna, hekk við høvdinum og gav ongum nakran ans. Ferðamaðurin undraðist ikki á hetta, tí offiserurin tosaði franskt, og franskt skilti avgjørt hvørki soldáturin ella tann dømdi. Gaman í, løgið var tað, at tann dømdi hóast hetta gjørdi sær ómak fyri at skilja frágreiðingina hjá offiserinum. Við einum svøvntungum fastleika hugdi hann alla tíðina, har offiserurin júst peikaði, og tá ið hann varð avbrotin av spurningum frá ferðamanninum, hugdi hann eins og offiserurin upp á ferðamannin.
”Ja, harvan,” segði offiserurin, ”navnið passar. Nálirnar eru settar sum tindarnir á einari harvu, alt gongur sum á einari harvu, alt arbeiðir sum á einari harvu, um enn bert á einum staði og munandi meira listarligt. Hetta fara tygum annars heilt skjótt at skilja. Her á seingini verður tann dømdi lagdur. – Eg vil nevniliga fyrst av øllum greiða frá maskinuni og tástani lata sjálva processina fara fram. Til tess at tygum betur kunnu fylgja henni. Harafturat er eitt tannhjól í teknaranum alt ov slitið; tað hvínir illa, tá tað gongur, so tað næstan ikki hoyrist mannamál; tíverri er trupult at fáa eykalutir her. – Her er so sum sagt seingin. Tann dømdi verður lagdur á búkin á vattið, nakin sjálvandi; her eru reimarnar til hendurnar, her til føturnar, her til hálsin at spenna hann fastan við. Her við høvdalagið á seingini, har maðurin, sum eg segði, verður lagdur við andlitinum fyrst, er hesin lítli filtstubbin, sum lættliga kann setast soleiðis, at hann kemur beint inn í munnin á manninum. Meiningin við hesum er at forða manninum at skríggja og í at bíta tunguna av sær. Maðurin er sjálvandi noyddur at taka filtið í munnin, annars brýtur hálsreimin nakkan á honum.” ”Er hatta vatt?” spurdi ferðamaðurin og tók seg fram. ”Ja, tað er tað,” segði offiserurin smílandi. ”Tygum kunnu sjálvur føla.” Hann tók í hondina á ferðamanninum og førdi hana yvir seingina. ”Tað er eitt serligt preparerað vatt¸tí sær tað heldur forkunnugt út; eg skal seinri greiða frá, hvat tað skal brúkast til.” Ferðamaðurin hevði nú fingið eitt sindur av áhuga fyri maskinuni; hann skuggaði við hondini fyri eygunum til tess at verja tey fyri sólini, meðan hann hugdi upp eftir maskinuni. Tað var ein stór konstruktión. Seingin og teknarin vóru av somu stødd og líktust mest av øllum tveimum myrkum kassum. Teknarin var einar tveir metrar yvir songini; bæði vóru í hornunum samanbundin við fýra messingstongum, sum skygdu í sólskininum. Millum kassarnar sveimaði harvan á einum stálbandi.
Offiserurin hevði næstan ikki verið varugur við ferðamansins líkasælu ta fyrstu løtuna, men fyri hansara áhuga, sum nú var sjónligur, hevði offiserurin skil; hann gjørdi tessvegna ein steðg í sínari frágreiðing fyri at geva ferðamanninum stundir til ótarnaða skoðan. Tann dømdi gjørdi sum ferðamaðurin; av tí at hann ikki kundi skyggja við hondini, krympaði hann tey óvardu eyguni.
”Nú liggur maðurin so statt har,” segði ferðamaðurin og legði seg afturá í stólinum og krosskastaði beinini.
”Ja,” segði offiserurin, skumpaði kasjettina eitt sindur aftur á nakkan og streyk sær við hondini um tað brenda andlitið, ”nú skulu tygum hoyra. Seingin eins og teknarin hava elektrisk battarí; seingin brúkar tað til sín rakstur og teknarin til harvuna. Tá maðurin er fastbundin, verður seingin sett í gongd. Hon ristur í heilt smáum, ógvuliga skjótum rykkum eftir liðini og samstundis upp og niður. Tygum hava helst sæð líknandi á sinnissjúkrahúsum; men í okkara song eru allar røringar nágreiniliga útroknaðar; tær mugu nevniliga vera stillaðar sera neyvt við gongdini hjá harvuni. Tí tann endaliga útinningin av dóminum verður latin harvuni at fremja.”
”Hvussu ljóðar so dómurin?” spurdi ferðamaðurin. ”Tað vita tygum heldur ikki?” segði offiserurin bilsin og beit seg í vørruna. ”Tygum mugu orsaka, um mínar frágreiðingar kanska ikki koma í tí røttu raðfylgju. Fyrr plagdi kommandanturin nevniliga at greiða frá; men hesin nýggi kommandanturin hevur hildið seg undan hesum heiðursskyldum; at hann fyri einum so tignarligum gesti” – ferðamaðurin royndi við báðum hondum at avverja komplimentið, men offiserurin veik ikki frá málberingini, - ”at hann ikki so mikið sum gav einum so tignarligum gesti frágreiðing um, hvussu dómurin formar seg, er aftur ein nýggjur siður sum,” hann hevði eina eið á tunguni, men vardi sín munn og segði einans: ”Eg eri ikki gjørdur kunnugur við hetta, orsøkin er ikki mín. Fyri alt tað so eri eg best førur fyri at greiða frá teimum ymisku dómunum, tí eg havi her” – hann sló seg á bróstlumman – ”handritini hjá fyrrverandi kommandantinum.”
”Sjálvi handritini hjá fyrrverandi kommandantinum?” spurdi ferðamaðurin. ”Var hann alt í einum? Var hann hermaður, dómari, konstruktørur, kemikari, teknari?”
”Víst so”, segði offiserurin og nikkaði við einum stívum, hugsunarsamum brái. So hugdi hann kannandi at hondunum hjá sær, tær tóktust ikki at vera nóg reinar til at nerta við tekningarnar; hann fór tí yvir til baljuna og vaskaði tær enn einaferð. So tók hann eina lítla leðurmappu fram og segði: ”Okkara dómur er ikki strangur. Tann dømdi fær tað boðið, hann hevur brotið, skrivað á kroppin við harvuni. Tann dømdi har til dømis” – offiserurin peikaði á mannin – ”fær skrivað: Æra tín yvirmann” á kroppin.”
Ferðamaðurin hugdi leystliga yvir á mannin; hann hevði høvdið, tá offiserurin hevði peikað á hann, boygt og tóktist av allari megi at kýta seg fyri at fáa okkurt at vita. Men hábrøgdini um hansara samanbitnu varrar vístu sjónliga, at hann einki skilti. Ferðamaðurin hevði viljað spurt um eitt og annað, men tá ið hann sá mannin, spurdi hann bara: ”Kennir hann sín dóm?” ”Nei,” segði offiserurin og ætlaði sær beinanvegin at halda fram við sínum frágreiðingum, men ferðamaðurin breyt hann av: ”Hann kennir ikki sín egna dóm?” ”Nei,” segði offiserurin aftur, steðgaði eitt sindur, sum vildi hann hava eina nærri grundgeving fyri spurninginum frá ferðamanninum, og segði so: ”Tað hevði verið nyttuleyst at kunngjørt hann fyri honum. Hann fær hann jú at kenna á sínum egna kroppi.” Ferðamaðurin vildi júst gevast við at spyrja, tá hann kendi, hvussu tann dømdi hugdi at sær, tað var, eins og hann hevði viljað spurt, um ferðamaðurin kundi taka undir við teirri frágreiddu framferðini. Ferðamaðurin, sum longu hevði lenað seg afturá, bendi seg tí fram aftur og spurdi aftur: ”Men, at hann í heila tikið er dømdur, tað veit hann um ikki annað?” ”Heldur ikki,” segði offiserurin og smílkaðist, sum roknaði hann nú við upp aftur fleiri løgnum spurningum frá honum. ”Nei,” segði ferðamaðurin og streyk seg um pannuna, ”so veit maðurin heldur ikki enn, hvussu hansara verja er móttikin,” ”Hann hevur ikki havt møguleika at verja seg,” segði officerurin og hugdi burtur, eins og hann tosaði við seg sjálvan og ikki vildi eyðmýkja ferðamannin við at greiða honum frá nøkrum, sum fyri seg var so sjálvsagt. ”Hann má um ikki annað hava møguleika fyri at verja seg,” segði ferðamaðurin og reisti seg úr stólinum.
Offiserurin skilti, at vandi var fyri, at hann í longri tíð fór at verða steðgaður við frágreiðingini um maskinuna; hann fór tessvegna yvir til ferðamannin, tók hann undir armin, peikaði á tann dømda, sum, nú tosið tyktist at snúgva seg um hann, stóð rætt – soldáturin táttaði eisini í leinkjuna – og offiserurin segði: ”Málið er soleiðis háttað. Eg eri her í fangakoloniini skikkaður dómari. Hóast míni ungu ár. Eg gekk nevniliga eisini fyrrverandi kommandantinum til handa í øllum revsimálum og kenni eisini maskinuna best. Tann aðalreglan, sum eg dømi eftir, ljóðar: Skuldin er altíð ósvitalig. Aðrir dómstólar kunnu ikki fylgja hesi aðalreglu, tí teir hava ov nógv høvd og hava eisini hægri dómstólar yvir sær. So er ikki her, ella var tað í hvussu er ikki hjá fyrrverandi kommandantinum. Gaman í, tann nýggi hevur longu lyndi at leggja seg út í mína dómsøgn, men higartil hevur tað eydnast mær at halda honum burtur, og tað skal eisini eydnast mær framyvir. – Tygum vildu hava hetta mál lýst; tað er eins einfalt, sum øll onnur. Ein kapteynur meldaði í morgun mannin her. Honum er tillutað at vera klæðseksdrongur og svevur uttan fyri hansara dyr. Hann hevur sovið seg frá tænastuni. Tað er nevniliga hansara skylda við hvørt tímaslag at standa uppi og gera honnør framman fyri dyrnum hjá kapteyninum. Tað er avgjørt ikki nøkur trupul tænasta, men hon er neyðug, til tess at hann skal vera førur fyri at halda vaktina eins og til borðreiðingar. Í gjáranáttina skuldi kapteynurin kanna, um tænarin gjørdi sína skyldu. Klokkan 2 lat hann dyrnar upp og fann hann sitandi samanhóknan sovandi. Hann fór eftir hestakoyrlinum og sló hann á andlitið. Í staðin fyri at reisa seg og biðja um fyrigeving, tók maðurin um beinini hjá sínum harra, risti hann og rópti: ”Tveit pískin burtur, ella eg eti teg.” – Soleiðis er málið. Kapteynurin kom til mín fyri einum tíma síðani, eg skrivaði hansara frágreiðing niður og skoytti beinan vegin dómin uppí. Síðani gav eg boð um at leggja mannin í leinkjur. Tað er einki fløkt í hesum. Um eg nú fyrst hevði rópt á mannin og sett honum spurningar, so varð alt vorðið ein fløkja. Hann hevði logið, og, um tað hevði eydnast mær at afturvíst lygnunum, hevði hann broytt tær við nýggjum lygnum og so framvegis. Men nú havi eg hann, og eg sleppi honum ikki aftur. Havi eg nú greitt frá øllum? Men tíðin gongur, dómsfullgerðin skuldi longu verið byrjað, og eg eri ikki liðugur við at greiða frá maskinuni. Hann beindi ferðamannin í stólin, og fór aftur yvir til maskinuna og byrjaði: ”Sum tygum síggja, so hevur harvan mannaskap; her er harvan til yvirkroppin, her eru harvurnar til beinini. Til høvdið er hesin lítli prunkmeitilin ætlaður. Skilja tygum tað?” Hann bendi seg vinarliga yvir móti ferðamanninum, fúsur til tær mest nágreiniligu frágreiðingarnar.
Ferðamaðurin hugdi við rukkutari pannu at harvuni. Upplýsingarnar um rættargongdina var hann ikki nøgdur við. Gaman í, hann mátti siga við seg sjálvan, at hetta var ein sektarkoloni, og at her kravdust serligar fyriskipanar, og at neyðugt til tað síðsta var at fara hermálsliga til verka. Hinvegin hevði hann eina ávísa vón til tann nýggja kommandantin, sum eftir øllum at døma ætlaði, um enn líðandi, at fáa eina nýggja rættarskipan í lag, sum hesin offiserurin við sínum tápuliga høvdið ikki skilti. Sambært hesi hugsan spurdi ferðamaðurin. ”Verður kommandanturin hjástaddur, tá avrættingin fer fram?” ”Tað er ivasamt,” svaraði offiserurin, illa við av hesum óvæntaða spurningi, og hansara vinarliga bragd hvarv: ”Júst tí mugu vit skunda okkum. Eg verði harumframt noyddur til, hóast tað nívir meg, at stytta mína frágreiðing. Men í morgin kundi eg, tá ið maskinan aftur er reinsað, – at hon verður so illa dálkað, er hennara einasti vansi – greitt gjøllari frá. Sostatt bara tað mest neyðturviliga nú. – Tá maðurin liggur á seingini, og hon er farin at skelva, verður harvan lorað niður á kroppin. Hon innstillar seg sjálva soleiðis, at hon bert nertur kroppin við broddunum. Tá innstillingin er liðug, táttar hetta stáltogið straks í eina stong. Og nú byrjar leikurin. Ein, sum ikki veit tað, verður ikki varugur við nakran mun í spenninginum. Harvan arbeiðir at síggja til óbroytt. Dirrandi stingur hon broddarnar niður í kroppin, meðan seingin ristur hann. Til tess, at øll kunnu vera hjástødd og síggja útinningina av dóminum, varð harvan gjørd úr glasi. Tað gav ávísar tekniskar trupulleikar at seta nálirnar fastar, men eftir nøkrum royndum eydnaðist tað. Vit hava gjørt alt tað, vit hava verið mentir. Og nú kunnu øll gjøgnum glasið síggja, hvussu innskriftin verður framd á kroppin. Vilja tygum ikki koma nærri at síggja nálirnar?”
Framhald
