Fortíðin vaknar á Tinganesi

Bókin Spor í Tinganesi gevur lesaranum næstan kenslu av, at fólkini, sum hava skavað og rist í helluna, bara eru farin heim til døgurða

Anna V. Ellingsgaard

03.12.2009 (13:16)

Ummæli<o:p></o:p>

Erland Viberg Joensen<o:p></o:p>

Hóast bókin Spor í Tinganesi eftir Rolf Guttesen er løtt at lesa, er tað ikki bara sum at siga tað at ummæla eina slíka bók. Hon er líkasum onkustaðni millum eina vanliga guidebók og vísindi. Onkur annar átti at roynt at givið Spor í Tinganesi hjá Rolf Guttesen nøkur orð á leiðini, men tað hevur verið so eiðasørt. Bókin hevur longu eitt heilt ár á baki, men uttan at hava fingið aftursvar, og fær hon tí hesi orðini. <o:p></o:p>

<o:p> </o:p>

Tey, sum kenna Rolf Guttesen, vita, at hann altíð fer metodiskt til verka. Tað er vísindamaðurin sum kemur fram í hann, og tað sæst eisini, nú ið hann hevur Tinganes sum evni –Tinganes, sum Jørgen-Frantz Jacobsen í meistarligu hugleiðingini ‘Torshavn’ (Politiken 25. juli 1930) hevur sagt er millum vágirnar »Østre- og Vestrevåg, de to vige, som byen er vokset op omkring (...) De to våge ligger og strækker deres favn lige ud mod det åbne Atlanterhav og den vide verden med al dens søfart og handel og herlighed« <o:p></o:p>

Tað er tí ikki altíð neyðugt at fara so langt fyri at síggja okkurt nýtt, og tað sæst, at Rolf Guttesen hevur hugnað sær í leitanini eftir sporum úti í Tinganesi, og í gomlum umhvørvum og býarpørtum í Havn. <o:p></o:p>

Eru ferðafrásagnir væl skrivaðar, eru tær spennandi keldur at lesa. So sveimar tú, og tú verður uttan at vita tað sogin inn í umhvørvið. Í bókini hjá Rolf Guttesen eru næstan ongi fólk, men tú sær borihol, kílar, árstøl, bókstavir, búmerki hvørt um annað. Tað er næstan so, at fólkini, sum hava skavað og rist í helluna, bara eru farin heim til døgurða. <o:p></o:p>

<o:p></o:p>

Vísindi er um undran og forvitni. Hjá Rolf Guttesen hevur setningurin verið at finna mannaskaptar slóðir, og harnæst eisini at avsanna, at tað, ið eygað sær, ikki altíð eru spor og merki, men tað, ið hann í fleiri førum nevnir delusiónir – t.e. spor, sum fatast skeivt. V.ø.o. snýr bókin seg um identifikatión – og harnæst at leiða okkum ein túr út í tann gamla býin. Tað er ikki altíð at vit fáa at vita, hvat merkini siga okkum – og verri enn so, men samband fæst við fortíðina, vit fáa suðið frá søguni. Her hava fólk búð og virkað í øldir. Tað sæst á steinum og húsum og helluni úti í Tinganesi. <o:p></o:p>

Komið við mær, eg skal vísa tykkum, hvat ið er at finna, tykist Rolf Guttesen at siga við lesaran. Leiðin byrjar á Kongabrúnni. Farið verður framvið fjøruna á Eystaravág, Tinganes, Vestaravág, inn í Bringsnagøtu, við Húsabrúgv, yvir í Laða-, Króka- og Amtmansbrekkuna, og túrurin endar úti í Sandagerði, tils. 19 lokalitetir, og á leið 100 spor. Ikki øll støð eru spennandi, og skulu nøkur veljast, ja, so er nr. 2: ANO-steinurin, helst frá 1609. Rolf Guttesen sær árstalið hava samband við kirkjuna á Reyni. Tey flestu kenna steinin. Nr. 3: LIVA-steinurin er eisini hugtakandi. Liva heldur Rolf vera eitt skip frá 19. øld. <o:p></o:p>

<o:p> </o:p>

Rolf Guttesen er ein kritiskur eygleiðari, men av og á noyðist hann at gita, og av og á kann hann tykjast at vera í so skjótur. Tað kann vera, at hann fær ikki afturhald. T.d. heldur hann samband vera millum nr. 13-1 á Skinnaskeri – har stendur AMA, og nr. 19-8, á brúnni um Sandá – har stendur AM AR 1835. Hví er samband millum hesi bæði merkini? Rolf Guttesen hevur hetta sum eina av fleiri niðurstøðum, og tað er fínasta slag, men, men...<o:p></o:p>

Sámal Petersen var tann, sum í nýggjari tíð gjørdi eina roynd at skráseta og siga okkurt um merkini í greinini: ‘Tingstaðurin í Tinganesi’ (1972). Rolf Guttesen vísir avrikinum hjá Sámali Petersen ans, men avsannar fleiri niðurstøður hjá Sámali. Har eru fleiri delusiónir. Aðrir, sum hava sagt nakað um merkini, verða vigaðir og fáa somu viðgerð, men tað góða við Rolf Guttesen er, at hann tekur í egnan barm, og vísir á skeivar niðurstøður hjá sær sjálvum. Tað er ein avgjørd styrki í bókini. Rolf Guttesen ger nógv við at flokka sporini. Tey eru ikki bara búmerki, men eisini initialmerki, mono- og christogrammir, nøvn og árstøl – og ikki minst grafitti – antikvarisk grafitti, kunnu vit siga. <o:p></o:p>

<o:p></o:p>

Í savninum ‘Seinasta útróðrarferðin og onnur brot’ (1985) er søgan ‘Pumparnir í Havn’ eftir Magnus Dam Jacobsen. Her verður sagt frá, at nakrir einaferð sótu í góðveðrinum í Tinganesi og smakkaðu sær á: »Skýmingin kom á. Vit reistu okkum. Gingu tær gomlu slitnu steintrappurnar við tí rustgarvaða gelendaranum. Tigandi, hvør í sínum tonkum. Ansaðu eftir ikki at glíða á teimum hálu steinunum, ið drignir vóru við grønum slíggi. Funnu rivur og kantar í múrinum...«, o.s.fr. Kann tað hugsast, at fólk altíð hava brúkt Tinganes sum eitt stað til dagdvølju og at steðga á her í lívinum, eins og Magnus hevur lýst, og at fólk hava stytt sær stundir við eisini at rista í helluna? Kunnu vit brúka stuttsøguna hjá Magnusi, og spyrja, hví spor eru her, og um tey nú partú og altíð skulu hava eina merking? <o:p></o:p>

Rolf Guttesen brúkar krútið við at siga, at tey flestu sporini og støðini hava okkurt við sjógvin og sigling at gera. Tinganes er ikki bara tingstaður. Besta dømi hjá Rolf Guttesen er kenda sólurið, ið øll vita um, men sum sambært Rolf Guttesen er ein kumpassrósa. Forrestin, so er lítla sólurið somuleiðis eisini ein delusión. Nr. 7 er framúrskarandi spennandi, og rættiliga væl grundaður, nr. 11 somuleiðis um tað sonevnda hálva sólurið, ið sæst koma hálvt undan við Bakkapakkhúsið.<o:p></o:p>

Sjálvsagt mugu sporini hava okkurt við sjógvin og við navigatión at gera. Tað er sum Maurentius Viðstein hevur sagt, at ‘Tórshavn er havnin við havið’. <o:p></o:p>

<o:p> </o:p>

Tað er nú eisini ein steinur sunnanfyri Skansapakkhúsið – altso hjá løgmanni – sum Rolf Guttesen nevnir Heinasynir, nr. 6, og sum sipar til Mikkjal í Lamba og Jón Heinason. Her verður víst til ovasta lagið í samfelagnum, meðan nr. 14 úti í Bakka við Vestaravág vísur til nøkur borihol og kílar. Heldur tú, at tað er hugtakandi við kílum og kílakraft, far út í Bakka og hygg. Har hava teir einaferð í sveittabroti baksast við grót, og ein kíli stendur eftir, rimmarfastur. Har eigur hann at standa.<o:p></o:p>

Í bókini verða fleiri slit- og høggmerki umrødd. Tey vísa til vanligt arbeiði, og til gerandisdagin við heilt vanligum stríði og strevi. Tað er fínt at fáa tey við. Tað vakra monogrammið á Porugálinum hjá Gabel frá 1693 er sjálvsagt eisini í bókini. <o:p></o:p>

Á nr. 15B, nærhendis Mettustovu er nakað. Kanska børn av Mortensens-ættini sunnan av Tvøroyri hava verið her. Tey plagdu at halda til í Mettustovu, og soleiðis blakar Rolf Guttesen møguleikar út til lesaran at undrast á, meta um, at góðtaka ella vraka – ella yppir tú bara øksl, og gongur víðari. <o:p></o:p>

Nr. 19 er seinasta brotið, og úr Sandagerði. Tað er heilt væl skrivað. M 19 er funnin fressur hjá Rolf Guttesen Sandagerðis-steinurin, og her fær hann nógvar hentar upplýsingar við at eygleiða, og samanbera bókmentir hjá fólki, ið áður hava roynt fingið eina meining fram um hesi merki. Tað skal ikki avdúkast, hvør niðurstøðan er hjá Rolf Guttesen, men hon tykist vera eftirfarandi.<o:p></o:p>

<o:p> </o:p>

Sum sagt verður Rolf Guttesen noyddur at gita, og vísa á møguleikar, at tulka og halda seg til reinar ábendingar. Tað er í lagi. Úrslitini peika á virksemið hjá fólki, helst aftur til 1600-árini – elsta neyva árstal er 1609, men ongin sigur, at summi spor ikki eisini kunnu vera eldri, eins og summi kunnu tíðarfestast til 1800-árini. <o:p></o:p>

Øll kunnu saktans brúka eina bók sum hesa. Mammur og pápar, ommur og abbar kunnu fara ein, ja, fleiri túrar út í Tinganes. Børn skulu vita, hvat fólk hava fingist við í fortíðini, og børn og vaksin hava brúk fyri at spyrja, hvat vit gera her, og hví eru vit her. Í bókini eru fotomyndir, yvirlit yvir kend handils- og pakkhús í Tinganesi, og skúlarnir kunnu hava undirvísing harúti, og skúlabørn kunnu sleppa at royna at leita eftir sporum og slóðum. Tað hevði verið gott hjá teimum at sloppið út. Onkur lærari hevur brúkt greinina hjá Sámali Petersen, ‘Tingstaðurin í Tinganesi’, og tað riggaði heilt væl. Børnini lósu og sóu teknini hjá Sámali, og fóru síðan út í Tinganes at leita.<o:p></o:p>

Spor í Tinganesi eigur at brúkast, og skúlin fær glað og væl nøgd børn.<o:p></o:p>

Bøkur eru amboð, bøkur skulu brúkast. <o:p></o:p>

<o:p> </o:p>

Eitt annað amboð er málið. Málið hjá Rolf Guttesen er talu-, og havnarmál. Soleiðis snakkaðu tey í Havn, tá ið Rolf Guttesen var yngri, men onkur fær heilt vist ilt av málinum hjá honum , og her er ávaringin. Hinvegin kundi Rolf Guttesen tikið nýggj orð til sín, men handritið man kortini hava verið í tryggum hondum. Kønu málfólkini, Virgar Dalsgaard, lektarin Eivind Weyhe á Føroyamálsdeildini, hava rættlisið. Sostatt mugu vit lesarar skilja tað so, at talumál eisini er føroyskt, og havnarmálið hjá Rolf Guttesen kann brúkast. Málið í bókini er lætt, og stak sjarmerandi.<o:p></o:p>

Rolf Guttesen er føddur í København, vaks upp í Havn, og fór niður aftur í 1962 at lesa geografi á Københavns Universiteti. Síðani hevur hann altíð vitjað aftur. Tey seinnu árini fleiri ferðir um árið. Tað vóru m.a. nettupp hasi merkini og sporini úr fortíðini, ið hava fingið hann hendavegin. Sporini frá barna- og ungdómsárum, somu spor og tekn, ið aldri hvurvu, og sum við undran gjørdist til eina fittliga bók hjá okkum øllum at brúka, tá ið vit fara út í Tinganes, Reyn, út í Sandagerð ella yvir í Krókabrekkuna. Men sum Rolf Guttesen byrjar sína bók, so eru sporini í Tinganesi eisini »nakað um tað, sum ikki er...« So vita vit tað. <o:p></o:p>

<o:p> </o:p>

Vísindamaðurin og havnarmaðurin Rolf Guttesen hevur gjørt sær ómak at leita sporini millum vágirnar fram aftur, og sigast má her og nú, at tað er ikki altíð, at fólk, sum hava verið leingi burtur, av álvara eru horvin. Summi verða verandi burtur, meðan onnur leita altíð heim aftur, og fara væl um sínar røtur. <o:p></o:p>

Í áðurnevndu hugleiðing hjá Jørgen-Frantz Jacobsen verður sagt, hvussu tað var at koma heim til Havnar eftir at hava verið burtur í longri tíð: »Man mærker det, når man efter års udlændighed vender hjem. Det er med et eget blik, man bliver genkendt og klassificeret af dem, anerkendt som en af deres egne. Så føler man også en glæde ved at være Havnarfólk, som torshavnerne kaldes på færøsk, at være opvokset blandt denne tapre befolkning ved Østre- og Vestrevåg.«<o:p></o:p>

----------<o:p></o:p>

Rolf Guttesen, Spor í Tinganesi<o:p></o:p>

Fróðskapur, Tórshavn 2008 – í samstarvi við Løgmansskrivstovuna.<o:p></o:p>

<o:p> </o:p>

----------

<o:p></o:p>

<o:p> </o:p>

Fortíðin vaknar á Tinganesi

Mest lisið

Dráp í Reykjavík: Fronsk kvinna dripið mann og dóttur

Myndir: Kappróður á sundalagsstevnu

- Eg eri flýggjaður úr Sambandsflokkinum

Hoteldráp skakar Ísland: Øll høvdu knívstungur

Myndir: Kappróðrarmyndir frá sundalagsstevnuni

Myndir: Tíðindafundur í Tinganesi

Søgdu einki um ríkjafelagsskapin

Iran rakt høvuðsstøðina hjá Mossad í Ísrael

Stroyming: Tíðindafundur í Tinganesi klokkan 14:30

Royndarskipanir á heilsuøkinum í Suðuroynni