Leikurin Survivors varð frumsýndur í Sjónleikarahúsinum leygarkvøldið.
Talan er um ein-aktara eftir danska leikhøvundanum Kammu Andersen.
Í leikskránni og í tíðindaskrivum vil leikurin leiða huga okkara inn á nútímans leiðslumenning, menningarskeið og yvirlivilsistúrar a la Robinsson Ekspeditionen ella Fangerne på Fortet og slíkar. Sum við júst hesum sendingum á TV3 fekk eg hug til at zappa víðari aftaná nakrar minuttir. Leikurin vil fegin verða í eini realistiskari nútímans doku-soap-stíli, men leikritið manglar stutt sagt spenningin, ta skjótu ferðina, óvæntaða vendipunktið, og kemur mestsum ikki longur enn at verða ein stuttsøga í Familje Journalen ístaðin.
Lovandi
Ikki tí, uppsetingini í Sjónleikarahúsinum boðaði frá góðari byrjan við eini realistiskari ljóðmynd: onkur dettur, djúpt fall, kaos, skjótt klipp til næstu scenu: ein børa við eini bløðandi gentu, ein maður hjálpir henni, bindur fyri høvdið, gevur henni eina sproytu og forvitni hjá okkum áskoðarum er vakt. Nógvir spurningar eru aftaná fá sekund plantaðir í høvdið: Hvar eru vit? Hvør átti skríggið? Hvat er hent gentuni? Hvør er maðurin? Júst sum eitt anslag við leikbyrjan eigur at vekja, nevnliga forvitnið. Hetta er snildisliga gjørt við eini nærum filmiskari ljóðmynd og skjótum klippum frá einum stað til eitt annað stað. Hetta lovar gott, hugsi eg. Men frá eini fiffigari byrjan við skjótum tempoið, er tað sum leikurin sjálvur fer í frítt fall og vit gita longu tíðliga, hvussu tað man fara at spæla av.
Krakelarað macho
Vit eru á eini útoyggj í Føroyum. Seks fólk hava meldað seg til eitt yvirlivilsisskeið og hava verið har í seks dagar nú. Hetta er seinasti dagur, so verða tey send til Havnar aftur, annaðhvørt við einum diplomið í hondini ella ikki. Í hvussu er ein skal ein av teimum dumpað, hetta eru reglarnar. Skeiðið verður stýrt við militantari hond av Mister og Master, sum vísa sína makt við vøddum, eini dómarafloytu og við at geva luttakarunum stig ella taka stig frá teimum. Tey hava verið ígjøgnum alskyns uppgávur, hvørs endamál allatíðina er at flyta teirra mørk, ella rættari at bróta teirra psyku niður. Hetta verður millum annað gjørt við at taka samleikan frá teimum, her hava tey ikki nøvn longur, tey eru reduserað til litir: Gula, Reyða, Blái, Grøna, Appelsingula og Lilla, umframt at tey skulu skiftast at verða bólkaleiðarar og arbeiðarar, altso støðugt skifta leiklut í hiarkinum. Og annars skulu tey bert akta boð og gera, sum sagt verður. Søgan byrjar við kaosi: eitt óhapp er hent. Lilla er dottin av línu niður í eina á, er svímað og má fáast inn til fastlandið skjótast gjørligt. Alt er við at krakerlerað og hart pressaðu og troyttu luttakarnir byrja nú at vísa teirra sanna andlit og traðka í karaktér.
Lat okkum byrja við Mister (Aksel Joensen) og tænara hans Master (Nicolaj Falck), tveir testosteron-pumpaðar Hjemmeværn-typur, sum allarhelst droymdu um eina jagarasoldat karrieru, men dumpaðu við fyrstu mentalroynd. Her er alt fari av lagið og einasta statusvápn, teir nú hava at taka til, er at vísa vøddarnar og dugliga nýta floytuna til at reka luttakarnar higar og hagar - sum seyður í rætt. Trupulleikin hjá teimum er nú, at álvari er komin í spælið og seyðirnir byrja hvør í sínum lagi at vísa tenn afturímóti. Aksel og Nicolaj eru sum typecastaðir til hesar militantu nazitypurnar. Báðir eru avbera góðir áhugaleikarir, kropsliga sterkir og autoriterir á palli og við rætta mótspælinum, høvdu teir kunnu givið hesi krakeleringini eina veruliga dýbd, sum kundi verið áhugaverd og rørandi. Teir royna tó, hvør í sínum lagið, at geva persónunum lív og nuansu, m.a. við góðum sansi fyri timing.
Ein plukkað høna
Persóngallaríið av skeiðluttakarum er fyri so vítt áhugavert. Her er ábyrgdarfulla Reyða, deildarleiðari á stórari fyritøku við hjartað á røttum stað. Hon hevur veruliga fingið nakað burturúr øllum avbjóðingunum og átti allarhelst at verið leiðari á skeiðnum, so hevði verulig persónsmenning fari fram. Reyða tekur eisini leiðsluna til endans og gevur Rúna Mortensen henni eisini ta røttu blandingina av at verða ein ordans bitch til ein veruligan kammerat til teirra, sum eru við at bukka undir í psykiskari møði. Reyða tekur veruliga fat og dugir at plukka eina hønu upp á null komma fimm, ein rættur survivor. So hava vit Grønu (Annika Gregoriussen), tann einasta, sum er komin her av fríum vilja, t.e. ikki send av nakrari fyritøku ella øðrum. Hon vil søkja sannleikan og koma til botns í hesum óhappi, Grøna tvíheldur, at her er farin ein brotsgerð fram, sum ikki eigur at fara fram við borðinum. Og so hava vit Gulu (Gunn W. Reinert), ein egocentrisk sjálvstøðug vinnurekandi, hvørs størsti trupulleiki eru hennara skitnu negl og als ikki ein tilskaðakomin vinkona Lilla. Gula veit hvørjar tangentar ein kvinna skal spæla uppá fyri at yvirliva, nevnliga sexappeal og manipulerandi kvinnulist, nýtt við gløggskygni, so skal hon nokk fáa sítt í síðsta enda. Blái
(René Bischoff) einasti manligi luttakarin á skeiðnum, forkelaði ríkmanssonurin, klovnurin, sum allarhelst mest hevur tørv á eini dyggari faðiruppgerð. Og appelsingula (Kristina Christiansen), ein foreldraleys, sum alt sítt lív hevur stríðst fyri at bróta sosiala arvin, hevur fingið sær útbúgving, vil kempa seg fram, men er við at bukka undir í einsemi og angist.
Tey leikandi royna hvør í sínum lagi at geva figurunum kropp og sál. Tað verður kortini ikki til meira enn stereotypur. Pappfigurar. Deils er tað skrivað so grunnskygt, deils eru nógvir av leikarunum so óroyndir, at tað ikki verður meira spæl enn at kenslurnar sita uttaná klæðunum og spenningurin teirra millum ongantíð spennist stórvegis út. Kanska eru tey ikki heilt forankraði í leiklutunun enn. Hetta skuldi helst verið psykologisk realisma, so eitt minimum av trúvirði kundi verið ynskilig. Tó onkrir glottar eru, meir enn so, hjá øllum leikarum, men tann gysaratímin, sum tað kundi verið og sum byrjanin legði upp til, sakni eg.
Pallmyndin
hevur Anna S. Egilstrøð gjørt, sera einfald við einum teppi á gólvinum og steinum, stabbum og lutum úr nátturuni. Hon hevur valt at nýta allan salin, umframt pallin. Áskoðarnir sita hvør sína megin við, meðan leikur fer fram sum ein ás gjøgnum salin og upp til pallin. At velja at áskoðarnir eru báðum megin við setir nakað av krøvum til leikarnir. Tað er tætt við, ágangandi og áleypandi, og skal hetta fyllast út. Her er onki at goyma seg aftanfyri. Tað tykist, sum Egi Dam, leikstjóri hevur stríðst eitt sindur við at fáa leikarnar burtur frá at goyma seg og veruliga royna at verða har, mitt á gólvinum, mitt á oynni, mitt í støðuni, sum hon er beint nú. At veruliga vera í ræðsluni og ikki spæla hana. Veruliga vera í kreppu, og ikki spæla hana, uttaná skræðuni. Og tað eyðnast stundum, at vit sleppa at kaga innum og verða vitni til hetta dramaið. Og tær løturnar er tað sera nærverandi og onkusvegna klaustrofobiskt at sita soleiðis og hygga yvir á áskoðarnar hinumegin.
Eina cadeau til Jón McBirnie, sum hevur gjørt ljóðmyndina, sum nærum allatíðina liggur sum ein døkkur undirtóni og spælir við. Í hesum reality stílinum riggar filmsljóð at spæla við undirliggandi kenslurnar. Ljóðið má bara ikki gera arbeiði fyri leikarnar, men halda eina javnvág og tað ger tað hegnisliga í hesum føri.
Reality og zapp
Eg eri ein zappandi reality-TV freak. Eg eri von við skjótt tempo, skjót skift og at fleiri ting kunnu henda ísenn. Tí skal nógv til, fyri at eg tími at verða hangandi á tráðnum. Eini 15 ár við MTV hevur vant sjálvt mín heila við simultandramaturgi og skjótum klippum. Sum heild varð eg hildin á tráðnum, men í nógvum føri hevði eg zappað víðari. Nú ér hetta ikki sjónvarp, men sjónleikur, sum hevur aðrar lógir og fyrilit. Og eg gevi sjálvum leikritinum mestu skyldina. Men kortini meti eg, at skal sjónleikur vísa á eina verð, í hesum føri eitt fiktivt nútímans yvirlivsiskeið í einum lástum rúmi –eini útoyggj, har ikki slepst til ella frá- má spenningurin brýnast meira. Leikarnir mugu tora at kasta seg út í eitt sálarligt kaos og vísa vrangasíðuna á figurunum, og at fáa skiftini og tempoið og harvið dynamikkin á flog. Tá hugsað verður um, at leikur byrjar við einum álvarligum óhappi og at tað er hetta óhappi, sum er karmur um leikgongdina, dugdi eg als ikki at skilja, at tey vóru so pas rólig. Her átti at staðið meiri á, frá fyrsta sekundi.
Haraftrat tími eg ikki at lesa um, hvat leikurin handlar um í leikskránni og hvussu hann skal tulkast (enntá tvær ferðir!), eg vil sleppa at síggja og hugsa sjálv. Tað vilja tey flestu, vildi eg mett.
At týðarin velur at flyta leikin til Føroyar, hóast tað bert er í einari replik: “Í kvøld fara vit til Havnar við tyrluni” er áhugavert. Kanska kundi verið farið longur við tankanum. At leikurin setti spurningar so sum: Kundu vit havt slík skeiðir á útoyggj í Føroyum? Hava vit slík tilboð her á landið í dag? Hava vit føroyskar Mister og Master? Hví ikki.
Um tónin í ummælinum tykist neiligur, so havi eg kortini hug at siga, at hetta er áhugaleikur tá hann er ... (næst)bestur! Hví? Tí eg veruliga sleppi at síggja persónarnar; hetta er leikaradrama, um nakað eitur so? Ikki fjalt aftanfyri tøkni ella inni í einum kuk-kassa, so passaliga langt burturi frá áskoðarunum. Tey royna og tey kasta seg útav eggini og eg síggi nøkur potentiali, sum eg GLEÐI meg at síggja oftari á palli. Kanska við einum góðum leikriti næstu ferð.
--
Í Sjónleikarahúsinum frá 10. mars
Survivors
Eftir Kammu Andersen
Týðing: Jón Thorsteinsson
Leikstjórn: Egi Dam
Leikarar:
Aksel Joensen
Nicolaj Falck
Rúna Mortensen
Kristina Christiansen
Gunn W. Reinert
Annika Gregoriussen
René Bischoff
Pallur og Búnar: Anna S. Egilstrøð
Ljóð: Jón McBirnie
Ljós: Árni Baldwinsson og Hjalmar Holm
Hár/Smyrsl: Drós Djurhuus
