Síðst í apríl kom eitt stórt amerikanskt krígsskip í havn í Narvik í Norðurnoreg, har tað setti fleiri hundrað hernaðarakfør í land: Tanks, pansaðar manskapsvognar og aðra útgerð.
Úr Narvik var øll hendan útgerðin koyrd í land og tvørtur um Norðurnoreg til Svøríkis og víðari til Nato-venjingar í Norðurfinnlandi tætt upp at Russlandi. Útgerðina, sum hoyrir til US Army 3rd Infantry Brigade Combat Team, skuldu útvið 20.000 Nato-hermenn brúka – teirra millum 10.000 amerikanskir hermenn – á veg til Nato-venjing í Norðurfinnlandi.
Við Finnlandi og Svøríki sum nýggir Nato-limir hevur verjan í Norðuratlantshavi, Barentshavi og restini av Norðurlondum fingið helt nýggjan týdning. Tað var ikki av tilvild, at teir fimm verjumálaráðharrarnir í sjálvstøðugu Norðurlondunum hittust í Havn fyri kortum. Føroyar liggja mitt í hesi nýggju, strategisku norðurlendsku landafrøðini.
Hjá Washington snýr tað seg um at verja borgararnar hjá USA ímóti russiskum kjarnorkuvápnum.
Russland hevur fleiri kjarnorkuvápn enn nøkur onnur tjóð á klótuni, og 50-60 prosent av hesum kjarnorkuvápnum eru á Kolahálvoynni beint eystan fyri Noreg. Stytsti vegur hjá einum missili úr Russlandi til New York, Washington og til aðrar stórbýir á eysturstrond USA gongur beinleiðis av støðunum á Kolahálvoynni í norðara part av sjóleiðini, sum Føroyar eru ein partur av.
USA stúrir í ringasta føri fyri einum russiskum kjarnorkuálopi, og Washington hugsar tí saman við fleiri øðrum Nato-londum sera nógv um eina sterkari verju í Norðuratlantshavi, Norðurnoreg, Svøríki og Finnlandi ímóti russiskum kjarnorkuvápnum.
##med2##
Noreg ferfaldar
Noreg er væl við. Ukrainakríggið hevur skapt nýggjan norskan ótta fyri ætlanunum hjá Kreml, og norska javnaðarstjórnin hevur fyri kortum skotið upp at tvífalda pengarnar til norsku verjuna og serliga til flotan.
»Orsøkin er, at vit mugu fyrihalda okkum til ein vandamiklan granna, sum vit ikki kunnu rokna við, í mong ár framyvir«, segði norski forsætisráðharrin Jonas Gahr Støre 5. apríl, tá hann boðaði frá ætlanunum á einum verjuskipi í Oslo.
Tilsamans ætlar Noreg at brúka 1.624 milliardir norskar krónur upp á verjuna frá í dag til 2036 – ella 1.037 milliardir í okkara krónum. Til samanberingar eru donsku ætlanirnar saman við síðsta uppskotinum hjá stjórnini sambært Verjumálaráðnum upp á 627 milliardir krónur fram til 2033 ella umleið 775 milliardir, um vit leingja til tað 2036.
Eingin djúpur
friður í eygsjón
Dubbingin hevur viðrák í Stórtinginum í Oslo. Floksleiðarin í norska Vinstra, Guri Melby, grundaði sín stuðul í Aftenposten:
»Noreg og Evropa mugu í nógv størri mun vera før fyri at verja seg sjálv í árunum sum koma. Um Ukraina tapir kríggið – sum eg ikki haldi fer at henda, men sum kortini er ein veruligur møguleiki, um Evropa ikki megnar at framleiða tey vápn, teimum tørvar – hava vit sera stutta tíð at útgera okkum ímóti russiska áganginum,« skrivaði hon.
Noreg skal hava 4.600 eyka herskyldug um árið. 4.600 fleiri starvsfólk í verjuni og nýggj 13.700 stríðsbúgvin sum tiltaksherfólk. Herurin verður víðkaður frá einari til tríggjar brigatur og keypt verða nýggj, langtrøkkandi neyvleikavápn, loftverndarskotvápn, fleiri tyrlur og fleiri stríðsvognar.
Mest fær flotin: Fimm nýggjar fregattir við antikavbátatyrlum. Fimm nýggir kavbátar úr Týsklandi, ein helt nýggjur klassi av skipum við tíggju stórum og 18 smærri skipum.
Ein loftstøð á Andøya uttast móti Norskahavinum í ein landnyrðing verður gjørd klár til langtrøkkandi dronur sum ískoyti til tey fimm longu keyptu, sera dýru amerikonsku P-8 Poseidon-flogførini til at niðurberja russiskar kavbátar.
»Boðini frá fregnartænastunum eru jú, at hóttanin úr Russlandi verður alsamt meira ítøkilig. Russland hevur altíð verið ein støðug fortreyt fyri okkara trygdarpolitikki, men støðan er sjálvandi herd eftir innrásina í Ukraina,« sigur Andreas Østhagen, seniorgranskari og greinari av viðurskiftinum við Russland við Fridtjof Nansens Instituttið, sum er ein óhfet hugsanarsmiðja í Oslo.
Russisk kjarnorkuvápn
»Tað er í Norðurøkinum, at vit hava okkara størstu trygdarpolitisku stúranir. Tá Noreg, Danmark og onnur Nato-lond ikki eru meira virkin í sjálvum Ukraina, er tað jú tí, at vit óttast russisku kjarnorkuvápnini, sigur Østhagen.
Flotaskip, kavbátar og flogfør úr USA, Bretlandi, Frankaríki og øðrum Nato-londum surra um Kolahálvoynna. Noreg kennir seg betri vart, men eisini øgiliga kroyst.
Um spenningurin økist, fara russarar so inn í Norðurnoreg fyri at verja sína kjarnorkustøðir? Fara teir at leypa á nýggju amerikonsku støðirnar í Noreg?
»Russland vil verja sínar kjarnorkufysisku kapasitetir, meðan USA og Bretland og restin av Nato-londunum vilja leggja tey í oyði. Noreg er mitt í millum stórveldini og tætt vápnagoymsluni, sum ein framskotin partur av Nato í norði. Tað ger okkum ótrúliga avbjóðandi,« sigur Østhagen.
Sigur Putins
Ísfríu firðirnir á Kolahálvoynni eru heimstað hjá russiska norðurflotanum, tann størsti hjá Russlandi. Har eru teir nýggju, kjarnorkuriknu kavbátarnir, sum eru sjálv kjarnan í evnunum hjá Russlandi at føra kjarnorkukríggj ímóti Vesturheiminum – annaðhvørt við at leypa á fyrst ella við hevndarálopum eftir vesturlendsk álop á Russland.
»Tú kanst jú biða lesarar tínar granska kortið yvir havøkini, eg tosi um. Russland vil verja sína kjarnorkuútgerð, og teir vilja vísa Vesturheiminum, hvat teir eru førir fyri. Teir hava støðugt stórar hernaðarvenjingar í Barentshavinum, teir djamma gps-signal yvir landamørk okkara, teir fremja propagandatiltøk í Kirkenes og á Svalbard,« sigur Østhagen.
Í desember í 2023 viðgekk ein maður, sum í meira enn eitt ár lætst vera ein brasilskur akademikari á lærda háskúlanum í Tromsø, at hann er obertur í GRU, russisku fregnartænastuni. Í meira enn eitt ár førdi »gransking« hansara hann runt í stórum pørtum av Norðurnoreg, áðrenn hann varð steðgaður.
»Russland vil hava valdið í hesum økjunum. Ikki vanligt vald her og nú, men teir tryggja sær í tí føri, at kreppan økist,«, sigur Andreas Østhagen.
Nær við USA
»Noreg verjir í tøttum samstarvi við USA. Pentagon óttast eitt russiskt kjarnorkuálop, so ein sterkari verja skal byggjast í Norðurnoreg, nærindis russisku støðunum.
USA hevur eftir innrásina í Ukraina fingið fría atgongd til 12 øki í Noreg, herundir í Norðurnoreg, har Pentagon frítt kann lenda og lætta, byggja og sigla, uttan at norska stjórnin nýtist at vita tað – millum annað við Evenes-loftstøðina nærindis Lofoten, ein kavbátastøð við Tromsø á Andøya sum nevnt á markinum millum Norðuratlantshav og Barentshavið.
Á Andøya verður Andøya Space Center bygt út til støð til langtrøkkandi dronur og nýggja eftirlitsstøð fyri US Space Forces rúmdargrundaða ávaring og niðurberjing av russiskum missilum. Radarin á Thulestøðini í Grønlandi (nú Pituffik Space Base) er langt frá nóg mikið.
Norsk før hava leingi verið útgjørd við krísútgerð og lurtiútgerð frá USA.
Ein fregnarstøð í fiskivinnubýnum Vardø nær við markið til Russlands virkar í tøttum norskum-amerikonskum samstarvi. Lurtikaðalar á havbotninum peila alt samdøgrið eftir russiskum kavbátum, meðan vesturlendsk njósnaraflogfør skráseta ferðsluna til og frá russisku flotastøðunum.
USA hevur stuðlað við sjókaðalum úr Norðurnoreg til Svalbard. Her rekur Kongsberg Satellite Services, sum hevur tøtt bond til norsku verjuna, heimsins størstu støð at taka niður dátur úr fylgisveinum. Stór sabotasja var í 2022 framd á kaðalarnar, eftir at russiskir trolarar leingi høvdu siglt zig-zag yvir økinum.
»Útbyggingin av flotanum at brúka í norðurøkjunum er týdningarmikil fyri samstarvið við USA. Støða okkara sum norðasti liður og lurtistøð í norðuri er trumfkortið hjá Noreg, okkara kamparativi fyrimunur, tá tað snýr seg um viðurskiftini við USS. Tá ein norskur politikari hittir avgerðartakarar hjá USA í Pentagon, er tað átøk okkara í norðuri, sum stendur sum høvuðsgjald okkara til Nato,«, sigur Andreas Østhagen.
##med3##
Dubbingarsnyril
Politikarar og greinarar í Oslo hava leingi stúrt fyri svarinum hjá Russlandi upp vaksandi hjáveruna hjá USA, men tað hevur ikki bremsað gongdini.
»Vit høvdu heitt kjak í Noreg fram til 2022. Vóru vit nú bundin av amerikanarunum? Men kjakið hasaði av eftir innrásina í Ukraina,« sigur Andreas Østhagen.
Og samstundis verður dubbað á báðum síðum. Amerikanskir hermenn hava verið á longum venjingarlegum í Norðurnoreg, eitt mynstur, sum nú breiðir seg til Finnlands og Svøríkis, sum eisini hava sett ávikavist 17 og 15 øki til taks fyri Pentagon. Harafturat koma stórar Nato-venjingar heilt nær Russlandi.
Moskva svarar aftur. Putin hevur boðað frá nýggjum brigatum, sum eru staðsettar við norðurmørkini. Norðurflotin vísir vøddar í Barentshavinum, og seinast ljóðaði úr verjumálaráðnum í Moskva, at Russland fer at byggja fleiri nýggjar støðir til stóru dronurnar hjá Russlandi fram við norðurstrondini.
