Fyrrverandi íslendski forsetin hevur funnið gomul einahandilshús í Keypmannahavn, sum hon nú hevur ætlanir um at seta í stand saman við øðrum líkasinnaðum. Umleið 100 mió. kr. er hetta umvælingararbeiði mett at fara at kosta.
Ætlanin er at húsið skal nýtast sum íslendsk, føroysk og norsk miðstøð til varðveitslu av mentunarvirðinum og ikki minst minninum um danska einaveldis handilin.
Norðmenn hava longu boðað frá, at teir ikki eru sinnaðir at verða við í hesum »projekti«. Fyristøðumaðurin á føroysku Viðskiftastovuni í Keypmannahavn sigur seg luttaka, sum føroyskt umboð? Danskir statsmenn, eldri og yngri millum teirra Bernstorff virkandi fyri 200 árum síðani fyri fremjan av fríum handli og sigling á høvunum.
Teirra hugsanir vunnu frama hjá stjórnini í Keypmannahavn.
Talan varð um avtøku av kongaliga einahandlinum.
Handilsfólk í Keypmannahavn órógvaðust av hesum og sendu stjórnini mótmælisskriv í 1793, sum millum annað segði »Byen København er for sin eksistens helt og aldelels afhængig af denne handel. Ikke alene København, men også bønderne udenom byen som hvert år afsætter mere end 8000 tønder korn til denne handel, korn som eller er utjeneligt til menneskeføde, fuldt af rottelort, småsten og grus, som det er«.
Handilin við Ísland varð avtikin, meðan føroyingar máttu halda fram við at eta hetta korn sum bleiv skýrt »utjeneligt til menneskeføde, fuldt af rottelort, småsten og grus«, i 60 ár aftrat.
Danski landbúnaðurin hevði einkarrætt til kornsølu »i den sønderfjeldske Norge« til 1814. Í øldir tugdu íslendingar og føroyingar seg gjøgnum hetta sum langt frá kann kallast mannaføði, og vóru á henda hátt við til at fíggja byggjan og dagliga raksturin av donskum harragørðum. Frá 1780-1783 doyði millum ein triðingur og helvtin av íslendska fólkinum í hungri, kulda og øðrum ólukkum.Fyri umleið 100 árum síðani fluttu túsundtals íslendingar til USA og Canada, tí støðan var vorðin so hættuslig. Føroyingar sum vunnu til dagin á Eystlandinum sóu við egnum eygum, hvussu neyðarsligt og illa stødd fólkið har á leiðini var um hetta mundi.
Latir, líkasælir føroyingar og grønlendingar
Kongalig kanningarnevnd var í 1840-unum sett at kanna um hugsast kundi, at føroyingar kundu fara undir havfiskiskap. Úrslit: Óhugsandi. Niðurstøðan var, at føroyingar vóru ov latir og líkasælir. Ein líknandi kanningarnevnd varð sett í 1940-unum, at kanna um grønlendingar kundu fara undir havfiskiskap. Niðurstøðan var tann sama. Óhugsandi - ov latir og líkasælir.
Fríur handil
Í 1840-unum kannaðu danskir myndugleikar um føroyingar ynsktu at sleppa av við einahandilin. Úrslit: Allir søgdu nei, uttan í Suðri, har søgdu teir ja.
1856 var fyri abba mín størsta árið í lívi hansara. »Einahandilin avtikin« »Hann føddur« Grossererssocietet i København« sendi frammanundan skriv til stjórnina og vísti á góðar inntøkumøguleikar teirra um einahandilin varð avtikin. Soleiðis hendi tað.
