Torleif Bech: Ættin norðanfyri væntaði ikki at síggja døturnar í Suðuroy aftur

1. partur

Óli Jacobsen

Vit fara nú í nøkrum Miðvikum at hava frásøgn frá Torleif Bech í Porkeri. Hann er føddur í 1930, og hann er ein av teimum, sum minnist so ótrúliga væl til. Eisini dugur hann væl at siga frá, bæði frá søgu í Porkeri og frá sínum egna lívi.
Tað er slíkt, sum er so nógv vert at fáa varðveitt.
Ymsar metingar eru um, hvussu gomul Porkeri er, men roknast kann við, at hon er millum elstu bygd­ir í Føroyum, tí fyrstu ferð navn­ið Porkeri kemur fyri, er í Hunda­brævinum umleið 1350, har nevnt verður, at í Porkeri skal vera ein seyða­hundur. Hvør upprunin til navnið Porkeri er, eru ymsar sagnir um. Tann mest kenda man vera tann, at tá fyrsti maður, ið bú­settist í Porkeri, fór at velta jørðina, kom hann fram á purkur í moldini. Søgnin sigur, at Hovgrímur høvdingi í Hovi skuldi hava havt svínagerði her á staðnum, og at tað vóru purkur av hesum svínum, ið fyrsti niðursetumaðurin fann. Tí gav hann plássinum navnið Purkur­gerði, ið seinni er blivið til Porkeri.
Í nýggjari tíð er Porkeri kend sum ein sjóvinnubygd. Har hava ver­ið nógvir kendir skiparar, og por­keningar hava altíð verið dúgligir út­róðrarmenn.
Fleiri skip hava eisini hoyrt heima í Porkeri og eiga tey sín part av skipasøguni. Um vit bert taka tey, sum vóru undan 1940, kunnu nevn­ast Vigilant, Isabella Innes, Port Jackson, Jane & William, Fa­mili­es Pride og Standard.
Fleiri av hesum skipum hava ver­ið umrødd fyrr í hesi røð í sam­bandi við frásagnum hjá Andreas Djurhuus, Diurin, sum gjørdist 101 ár. Eisini greiðir Hilmar, beiggi Tor­leif, frá hesum skipum í Føroya Sigl­ingarsøgu, bind 5.
Miðvikan hevur eisini havt eina longri røð um Kristian Djurhuus, fyrr­verandi løgmann. Mamma hans­ara, Elin, var úr Porkeri, og var hon ein merkiskvinna. Hetta er so eisini partur av søguni hjá Porkeri.
Torleif er giftur við Jolinu, sum er ættað frá bygdini, Innan Glyvur, millum Strendur og Skála. Tey eiga fýra børn.Hon gjørdist foreldraleys longu sum 12 ára gomul. Jolina var bara 6 ára gomul, tá ið mamman doyði. Tá fór hon til pápabeiggjan, Stranda Petur, í Fuglafirði at vera. Hann var pápi tann kenda læraran Herluf Berthelsen. Men henni longd­ist so illa heim aftur, at eina ferð pápin kom at ferðast, fór hon heim aftur við honum.
Men í 1941 misti hon pápan, Marius Frederik, við Guiding Star. Hann gjørdist bert 43 ár. Teir fóru við sjey monnum til Íslands at keypa fisk, og einki frættist aftur frá teimum.
Ein kendur pápabeiggi var Hans Jacob, vanliga kallaður Grani. Hann var ikki sum onnur fólk, heldur ikki var hann nakar innløgumaður. Men hann dugdi væl at taka til. Ein søga er um, at hann einaferð bað Kjølbro um at leska seg. Kjølbro svaraði: “Hví skal eg tað? Vit eru báðir føddir á sama hátt við tveimum hondum, so vit hava havt somu møguleikar at klára okkum.” Ja”, svaraði Grani “og vit fara báðir av verðini á sama hátt!”
Tað skal vera løgið um Kjølbro kort­ini ikki gav honum nøkur oyru! Hans Jacob var ofta á vitjan í Por­keri.
Jolina fór heilt ung at tæna hjá Liffu Gregoriussen, kend sum eitt konubrot á mongum økjum. Har var gott at vera. Ein sonur var Palli, sum júst í hesum døgum er kendur frá sínum áhugaverdu frásagnum í útvarpinum. Jolina sigur, at Palli var fittur! Tað vóru brøð­urnir eis­ini.

Systrarnar av Strondum giftust við tveimum beiggjum í Porkeri
Torleif greiðir framhaldandi frá:
Mamma mín, Johanna f. 1891, kom av Dul á Strondum. Undan henni var ein onnur systir, Malena f. 1879, komin til Suðuroyar. Hana kall­aðu vit gumman. Hon kom suð­ur á Tvøroyri at arbeiða fisk, sum tað var so vanligt hjá gentum tá í tíð­­ini. Tað vóru eisini nógvar av hes­­­um gentum, sum giftust í Suð­ur­­oy.
Hjá Malenu var tað soleiðis, at tá sesongin at vaska fisk var liðug, hevði hon framvegis áhuga fyri eini inntøku. Hesum hevði hon ikki teir stóru møguleikarnar fyri á Strondum, so hon avgjørdi ikki at fara norður aftur. Hon kom so at arbeiða á Gjørðargarði her í Porkeri. Hesin garður var kendur fyri at vera væl rikin og at hava gott fólk.
Her fann hon sær mann, Zaka­rias Bech f. 1874. Hann var ein trúgvur kirkjumaður. Hann byrjaði at lesa lestur í kirkjuni 14 ára gamal, og hann las í 54 ár út í eitt.
Hann hevur sjálvsagt ikki ver­ið fastur deknur frá byrjan av í so ungum aldri. Hvussu hann bleiv tað, hevur nakað við søguna hjá Brøðra­samkomuna, sum kom til Porkeris í undanfarnu øld og longu í 1907 fekk ein fundarsal, Bethania. Tá hendi tað, at hann sum plagdi at lesa lestur í kirkjuni, fór yvir til Brøðra­sam­komuna. Tá var eing­in kirkjugongd nakrar vikur, tí eing­in var at lesa. Klagað varð til próstin, og prestur var biðin um at finna ein fastan dekn. Tá gjørd­ist Zacharias fastur deknur. Í 1910 var kirkuverjin eisini farin til brøð­ur­nar, og tá gjørdist Zacharias eisini kirkju­verji.
Tað var ikki fyrr enn í 1933, at missi­ónshús kom í Porkeri. Jo­hann­­­­es Bæk var umvendur nakað framm­­­an­­­undan, og hann var ógvu­liga virk­­­in í missións­húsinum, og her var eisini stór veking um hesa tíðina.
Zacharias var pápi Johannes Bech, sum gjørdist kendur trú­boð­­ari. Ein beiggi var Sofus Bech, ein koyrari á sjónum, sum komið verð­ur aftur til. Beiggin Zakaris Bech búði í Havn og var kendur sum snikkari, og ein beiggi var Palli, sum búði í Porkeri. Hann var pápi tann kenda sambandsmannin Zaka­rias Bech.
Johannes skifti frá Bech til Bæk, tá ið hann var niðri undir krígnum. Navnið Bech minti ov nógv um týskt, sum ikki var so væl dámt tá í tíðini.
Malena varð verandi her í Por­keri. Tá lá ikki so væl fyri at ferðast, so tað gingu nógv ár, til hon var onkran túr norðanfyri aftur.

Systirin kemur eisini suður
Malena og Zakarias fingu nógv børn, so har var nógv um at vera. Mamma mín, Johanna Maria Sofía, kom so suður 13 ára gomul at hjálpa Malenu við húsarhaldinum.
Hetta hevur verið um 1904. Dótt­ir Malenu, Anna Elisabet, var fødd í 1903, so tað hevur vist verið í hes­um sambandi, at brúk var fyri systr­ini. Annars fekk eg eisini eina systir mín við sama navnið í 1913. Tær vóru uppkallaðar eftir ommu okk­ara av Sandi, sum æt Anna Elisa­beth.
Mamma bleiv eisini verandi í Suðuroy. Hon giftist 21 ára gomul við tí javngamla Jákup Mikael Bech, sum var beiggi Zakarias, so her var dupult gifta. Pápi bleiv kallaður Jákup í Hóli.

Beiggin kallaði “horvnu” systrarnar upp
At lata sínar døtur fara av Strondum at búseta seg í Suðuroy var nærum sum at lata tær fara av verðini. Tá ið beiggin Jógvan á Dul og Agnas fingu eina dóttir í 1910 bleiv hon uppkallað Johanna Malena eftir hesum systrunum, sum tey ikki væntaðu at síggja aftur. Hon giftist seinni við Hans Sundstein. Beiggjar hennara eru teir, sum kallaðust á Dul. Ì dag er eingin trupulleiki og tað er sera gott samband millum okkum og ættina norðanfyri.
Mamma kom nærum heldur ikki norður um fjørðin aftur. Hon var kortini á hvíldarheiminum síðst í 1940-unum. Eisini var hon einaferð á Strondum og vitjaði ættarfólk.
Men tá ið eg var 4-5 ára gamal - í 1935 - var hon við mær á barakkini, sum var ein partur av Dronning Alexandrines Hospitali. Eg var so ringur av astma og skuldi fáa onkra viðgerð, og hon kundi bara ger­ast har.
Systir mín, Hjørdis, var eisini á barakkini tá. Hetta var ein troyst fyri meg, tí mær longdist sum rími­ligt er illa. Har var eisini ein genta, Kamma, sum somuleiðis var úr Por­keri, hon var eitt ár eldri enn eg. Eg var so mikið sjúkur, at eg slapp ikki út. Kamma stóð uttanfyri vind­eygað og græt og eg innanfyri, so tað var ikki so hugaligt.
Malena var eisini onkuntíð norðan­fyri. Hon var sum ein maður á tann hátt, at hon ræddist ikki at fara á sjógv, um veðrið ikki var tað besta á sjónum. Hon hevði eisini onnur evni. Hvar enn hon kom, varð hon sett sum leiðari. Hon var undangongufólk, hvar hon var, um tað var heima í Hólinum ella á fiskaplássinum.
Mamma hinvegin hon var so lítillátin, so tær vóru sera ymiskar. Pápi og pápabeiggi vóru eisini ym­iskir. Hjá pápa skuldu alt ganga skjótt, men Zacharias tók tað meira hógliga. Men fram kemur eisini tann, sum hógliga fer!
Bæði hesi pørini hava verið sera ymisk, men væl riggaði kortini, og tað var altíð sera væl millum húsini.

Pápi var djarvur
Sum fiskimaður skuldi pápi kunna arbeiða bæði ovarlaga og niðarlaga so­leiðis sum umstøðurnar vóru. Tað hendi seg ofta, at okkurt gekk fyri uppi í mastrunum. Hann for­taldi ikki nógv, men eina ferð for­taldi hann, at hann hevði verið uppi á toppseglinum á einum skipi, Britann­ia, av Tvøroyri. Hon var ann­ars søkt á bankanum í 1917.
Fallið, línan, til toppseglið var blivið óklárt, og teir høvdu ikki fing­ið seglið niður.
Pápi fór so upp eftir toppstongini. Har var ein skiva, sum fallið til toppseglið gekk í gjøgnum, og sum skuldi greiðast. Tað einu ferðina fall skipið so mikið á liðuna, at hann hekk í leysari luft yvir havinum. Hetta var sjálvsagt vandafult. Men hetta mátti bara vera so, og onkur mátti gera slíkt.
Mamma og pápi giftust í 1912. Tey giftust inn har vesturi í Hól­in­um hjá pápabeiggja mínum, Zaka­­ris. Húsini vóru lítil. Men væl rigg­aði. Eg tori at siga at tað hava neyv­an verið tveir brøður sum hava dugað betur at vera samdir og at duga væl saman. Eg minnist teir ikki hava munnhøgst um nakað slag.

Pápabeiggin doyði við Langanes
Ein pápabeiggi, Niels Johannes, doyði so syndarliga 21. august 1894. Hann var við Marshall, sum tá hoyrdi til Tvøroyri. Kvívíks Jógvan, sum búði í Vági, var skipari. Teir fiskaðu við Langanes í Íslandi. Tá var tað vanliga at fiska við bátum frá skipinum. Teir vóru tveir bátar, sum fiskaðu, og teir vóru farnir frá borði.
Tá blivu líkindi soleiðis, at tað var ikki ráðiligt at taka bátarnir inn. Skiparin óttaðist fyri, at teir kundu brotna, um teir komu at borði, og tað mátti ikki henda. Kom nakað uppá bátarnar, kundu teir ikki fiska.
Jógvan sigldi so við skipinum suður um Langanes. Bátarnir skuldu so koma aftaná teimum. Tá ið tann seinni báturin er komin áraka Nesið, síggja teir frá skipinum, at hann knappliga hvølvist, og teir síggja ein mann sjónum.
Marshall fer at sigla móti bát­in­um, men streymur og vindur vóru so ólagalig, at teir funnu hvørki bát ella nakran mann. Zacharias pápabeiggi var við Marshall sum kokkur, so hann var umborð og upp­livdi at missa beiggjan. Tað hevur verið hart.
Beiggin gjørdist 19 ára gamal. Tríggir aðrir fórust eisini. Teir vóru Jaspur Hovgaard í Trongisvági, Jo­han Jacobsen í Sodnhúsinum á Tvøroyri og Dánjal Jákup Muller í Porkeri.
Johannes Bæk var uppkallaður eftir pápabeiggjanum. Tað bleiv eis­ini ein beiggi mín, men hann doyði tvey ára gamal.
Kvívíks Jógvan avsannaði seinni í Føringatíðindi, at hann hevði latið bátarnar roynt í ólíkindum, men við ringum streymviðurskiftum kundi alt henda, tá ið eingin motorur var.
Pápi átti tríggjar systrar. Tann yngsta var Gretha og hon giftist við Søren Nygaard.
Sunneva giftist við Dánjal Jakku Muller. Tey fingu Sakan, sum bygdi tann kenda handilin hjá Zakaris Muller. Hann átti eisini skip til síni ellisár. Hann var somuleiðis virk­in í missiónsarbeiði og var mill­um annað nevndarlimur í sjó­mans­heim­inum í Havn.
Tann triðja systirin giftist heim á Sand. Hon kallaðist Fridrikka eftir ommuni har. Hon giftist við Demmus Nicodemussen. Umframt tær var tað Sofía. Hon gjørdist bert 48 ára gomul.
---


Komandi partur
Í komandi parti greiðir Torleif millum annað frá sjólívinum hjá páp­anum, og hvussu mamman kom til lívs eftir at hildið var, at hon var deyð.