Ummæli av
Føroyar 1766-1966, »Latið ei søguna doyggja«,
Óli Breckmann
2019
ISBN: 978-99918-3-608-9
Óli Breckmann er útbúgvin søgufrøðingur og hevur í mong ár starvast sum ein væl dámdur lærari á Føroya Studentaskúla, umframt at hann hevur fingist við mangt annað. Hann hevur ein lættan penn og dugir væl at skriva bøkur sum kunnu lesast til mikið fragd.
Eg fekk mær hesa bókina beinanvegin hon kom út í 2019 og har var mangt áhugavert at síggja.
12. september 2022 møttust vit báðir av tilvild á landssjúkrahúsinum og fullu í prát sum so mangan. Eg takkaði honum fyri bókina. Legði tó afturat, at hann nú hevði skyldu til at biðja Føroya fólk um fyrigeving fyri eitt petti í bókini. Talan var um hesi orð á blaðsíðu 107:
»Fast neit Jóannesi Paturssyni søgan um, at Nólsoyar Páll var ikki langabbi hansara. Abbin, Petur bóndi, og omman, Sigga Sofía (dóttir Nólsoyar Páll) áttu einki barn eftir 8 ára hjúnalag. Tey fóru suðureftir at ferðast og komu aftur við einum ættleiddum dreingi, ið abbasonurin Poul Patursson (sonur Gazet, bróðir Jóannes Patursson) segði var ”turkiskur sigoynari”. Hann fekk navnið Poul, festi Kirkjubøgarð og varð pápi Jóannes. Frá hesum Pouli skuldi døkka dæmið í Kirkjubø stava«.
Óli vildi ikki koma við nakrari áheitan um fyrigeving, tí hann helt, at um hann skuldi biðja um fyrigeving fyri alt tað skeiva, sum hann hevði skrivað, so hevði hann ikki fingið tíð til at gjørt annað restina av lívinum. Hann helt, at eg kundi siga tað, sum sigast skuldi. Eg segði við hann, at hetta var so álvarsamt, at hann mátti ganga í seg sjálvan og gera vart við sítt mistak. Vit samdust tó um, at tað sum kom burturúr, skuldi koma á prent. Bara at fara út á alnótina við slíkum ber ikki til, tí hetta stendur í eini bók, og tá útlendskir søgumenn um hundrað ár fara at skriva Føroya søgu, kunnu teir siga, at her er ein frásøgn, sum er skrivað av einum føroyskum søgumanni, sum hevur verið virkin í føroyska Fólkaflokkinum, hvørs stovnari og formaður 1939-46 var Jóannes Patursson.
##med2##
Eins og í reiðiligari søguskriving verður keldan til hesa søgu upplýst. Talan sigst at vera Poul Patursson (18.02.1916-18.04.1965), sum var sonur Gazet Patursson (06.07.1879-02.05.1970). Gazet var 13 ár yngri enn bróðirín Jóannes.
Óli sigur, at hann kom til Kirkjubøar og tosaði har við Poul sum segði honum hesa ættarsøgu. Óli er føddur í mars 1948 og hevur tí ikki verið 17 ár tá hann hevur hoyrt hesa frásøgn. Óli hevur gott minni, og eingin orsøk er til at útiloka, at Poul kann hava sagt einum hálvvaksnum havnardreingi hetta.
Men søgumenn hava skyldu til at nýta keldukritikk. Teir skulu altíð seta sær spurningin um tann kelda teir troyta er álítandi.
Tá Óli í 2019 nýtir hesa munnligu keldu til ein part av føroysku søguni, sum vit ikki skulu gloyma, hevur hann lært søguliga handverkið. Fyrsti spurningurin er um tað sum keldan sigur er trúligt. Hvussu sannlíkt er tað, at tað er satt, sum Poul sigur, at abbi sín var ein ættleiddur turkiskur sigoynari? Er hetta ikki satt, hví sigur Poul so hetta fyri einum havnardreingi?
Her hevði verið eitt gott høvi til at gjørt vart við hvussu ósannindi verða nýtt í politiskum orðaskifti. Fyri 1965 var støðan í Føroyum tann, at sonur Jóannes bónda, Erlendur Patursson, tann 4. januar 1963 hevði felt javnaðarløgmannin Petur Mohr Dam. Hetta vóru javnaðarmenn sera misnøgdir við. Alkunnigt er, at hóast Jóannes og Gazet vóru brøður, so vóru teir ikki samdir politiskt, tí Gazet var javnaðarmaður. Nú øll vápn skuldu nýtast ímóti Erlendi, kundi henda gamla søgan um at faðir Jóannesar bónda var ættleiddur og at móðir hansara tí ikki var dóttir Nólsoyar Páls, takast fram úr skýmaskotunum fyri at skaða mótstøðumann javnaðarmanna, Erlend Patursson. At Poul sjálvur hevur trúð søguni er valla hugsandi. Ivaðist hann, kundi hann havt spurt faðir sín Gazet: “Passar tað, sum verður sagt, at pápi tín var ein ættleiddur turkiskur sigoynari”?
Frásøgnin ber brá av teimum søgum, sum vaksin siga óvitum. Tá so er, er øll orsøk til hjá samvitskufullum søgumonnum at kanna aðrar keldur sum kunnu avdúka hvat ið veruliga er hent.
Tá Óli gav sína bók út bar til at síggja kirkjubókina fyri Suðurstreymoy á netinum. Var søgan sonn, skuldi har staðið um ein ættleiddan drong í Kirkjubø. Hann hevði verið komin við skipi. Fyrstu skipini komu í apríl og síðstu í oktober. Ferðafólkini vórðu uppskrivaði.
##med3##
Men hvat stendur í kirkjubókini við hondskriftini hjá Peter Thomsen (10.01.1801-31.12.1874), sum frá 10. august 1833 til 10. mars 1838 var sóknarprestur í Suðurstreymoy? Tá hann hevði guðstænastu í Kirkjubø hevði hann tilhald heima á Garði. Hann kendi tí húsfólkini og húsbóndin var deknur í kirkjuni.
Peter Thomsen skrivar, at 16. januar 1836 hava hjúnini Peder Hans Poulsen, kongsbóndi í Kirkjubø, og hústrú Sigga Sophia Poulsdatter fingið ein son. Hann er doyptur í Kirkjubøar kirkju tann 24. januar 1836 og fekk navnið Poul Peder Hansen. Fadrar vóru Hans Pauli Johannesen, Ole Poulsen og Morten Andreassen. Gummurnar vóru Karen Helene Christine Hansen og Susanne Malene Hansdatter. Hesi eru øll kend frá samtíðarkeldum.
Tann Poul, hvørs dóttir Sigga Sofía er, var Nólsoyar Páll. Hesin sonur Siggu Sofíu fekk Jóannes Patursson (1866-1946).
Skrivliga keldan rekur sostatt aftur ta munnligu frásøgn, sum søgumaðurin Óli Breckmann hevur litið so nógv á, at hann hevur sett hana í eina søgubók.
Zakarias Wang
