Heri Mohr
----
Í meira enn 160 ár hava føroyingar brúkt alfabetið, sum V.U. Hammershaimb gav okkum. Øll hesi árini
hava vit lært og dugað okkara ABC uttanat eins væl og okkara faðirvár. Jákup á Møn ”kundi at remsa upp ABC” á tólvta ári. Okkara alfabet hevur verið eitt avbera gott amboð hjá øllum, ið skriva og lesa føroyskt. Einasti trupulleikin í alfabetinum er kanska ð-ið, ið mangan kann arga. Men hóast tað einans sæst á pappírinum og vanliga ikki hoyrist , eiga vit at varðveita ð-ið. Hesin bókstavurin er tann estetiska sálin í okkara skriftmáli.
Okkara alfabet er sprottið úr tí latínska og í nøkrum førum tí grikska alfabetinum. Okkara alfabet er at kalla tað sama sum tað bretska. Og tað brúka vit hvønn dag. Eftir øllum at døma er ein meiriluti av Málráðnum av teirri áskoðan, at nakað av okkara alfabeti er óføroyskt og tessvegna ónýtiligt. Tað er ørvitistos. Ráðið ætlar at purificera (reinsa) okkara alfabet fyri øllum útlendskum. Júmen, so hava vit als einki alfabet.
Tað ”føroyska” í okkara alfabeti er í roynd og veru ikki annað enn, at a, i, o, u og y í serligum føri verða skrivað við tí fronsku strikuni accent aigu. Og so ei, ey og oy.
Nú frættist, at ein meiriluti í málráðnum hevur strekt seg so langt, at teir 5 bókstavirnir – c, q, w, x og z – ið skulu amputerast, kunnu brúkast ad hoc, men teir mugu ikki vera ein partur av alfabetinum.
Sancta Simplicitas!
Í telefonbókini eru c og w og z í túsundatali. Vit fara á WC hvønn einasta dag – í løtuni eisini orsakað av ørskapinum, sum nú av álvara hevur tikið seg upp um okkara alfabet.
Kona Sokrates æt Xanthippa. X-kynskromosomið og Sex eru úr somu skuffu. Og hvør er hann, ið ikki dugur at spæla og gita, hvør ið Dr. X er, líka mikið um tey spæla upp á xylofon ella blása í Saxofon? Í Mocambique er havnabýurin Xai-Xai. Í býnum Wenchow búgva 1.5 mió. Í Føroyum eru fleiri habilir Xylografar. Tá ið vit taka bíløt (fotografera), er tað vanligt at zooma fyri at fáa góð bíløt. V. U. Hammershaimb stavaði seks við x.
Soleiðis kunnu vit halda fram í tað endaleysa.
Pápi V. U. Hammersheimb, Jørgen Hammershaimb, ættaður úr Schlesien, var seinasti løgmaður í Føroyum (1806-16) og abbi V.U.H. var ein hattamakari Johan Hendrik Egholm, faðir til Egholm-ættina í Føroyum.
(Við heimastýrislógini í 1948 kom løgmansheitið aftur í løgtingið.) Vencelaus Ulricus Hammershaimb føddist 25. mars 1819.
12 ára gamal sigldu V. U. Hammershaimb og mamma hansara við einum skipi hjá Kongaliga Handlinum til Keypmannahavnar, har hann skuldi ganga í skúla. Tey fóru úr Føroyum 20. oktober 1831, og ikki fyrrenn 26. februar 1832 fall akkerið uttan fyri Keypmannahavn. Áhaldandi stormur og álvarslig óhapp vóru orsøkin til, at siglingsferðin vardi 4 mánaðar. (Edward Mortansson/V. U. Hammershaimb.)
36 ára gamal kom Hammershaimb aftur til Føroya í 1855 og var prestur/próstur her í 23 ár og so prestur í Danmark í 20 ár. Hann doyði í Danmark í 1909 90 ára gamal.
Í eini fjórðingsøld hevur eitt nationalistiskt virus, sum smittar og er trupult at basa, gjørt um seg í Føroyum. Hetta mutatiónsvirussið er sálarskeklandi: Í mentan/kulturi; orð í skrift og talu; nøvn og heiti á persónum, stovnum, størvum, amboðum… you name it. Er tað satt, at Skúlabókagrunnurin hevur amputerað alfabetið til skúlabrúks ætlað okkara smáu børnum? Hesi børn hava fleiri viðberapunkt við c, w og z: mammur, pápar, systkin v.m.
Tað syndarliga er, at hetta verður framt av føroyingum við góðum skúla – yvirhøvur í Danmark – sum ikki tykjast at hava tað stóru virðing fyri ella vitan um, hvussu lívið í Føroyum stigbundið verður sampassað. Hesi folk áttu at hugt í leypin, sum okkara forfedrar og gomlu fólk settu og seta frá sær. Hann er á tremur við lívsroyndum, vitan og lívsmegi.
Vit hava sum sagt eitt hættisligt virus, sum so ger vart við seg eins og tann herviliga sjúkan uppi í Hoydølum, sum tók meira enn eina hálva øld at verða bast. Tann sjúkan, tuberklarnir, var, eins og umrødda virus, sera mein hjá ungum fólki.
Vónandi fer løgtingið skjótast gjørligt at áleggja skúlamyndugleikunum at nýta alfabetið, sum í 160 ár hevur verið mønin í skúlauppalingini av okkara børnum og eitt frálíkt amboð hjá okkara fólki, sum myndaðu okkara kulturellu gulløld. Vit kunnu tríva í rúgvuna: A. C. Evensen, Rasmus Effersøe, Rasmus Rasmussen, Símun av Skarði, Mikkjal á Ryggi, Hans Andreas Djurhuus, J. H. O. Djurhuus, Heðin Brú, Martin Joensen og mong onnur. Tað er óhugsandi, at nakar av teimum, ið skapti okkum gulløldina, høvdu funnið upp á at amputera okkara alfabet.
Vónandi kann eitt samt løgting greiða hesa ólukkuligu fløkju. Tað er átrokandi.
Okkara akademikarar hava sjálvandi aðrar og størri uppgávur í okkara samfelag at arbeiða við enn at vera politiskir rosinpilkarar.
